محمدباقر رضایی، نویسنده برخی از برنامه‌های ادبی رادیو در مطلبی به "جای خالیِ نام های زیبا و ابتكاری در اغلب برنامه‌های رادیویی" پرداخته و بررسیِ آسیب‌شناسانه ای در مورد آنها انجام داده است.
محمدباقر رضایی در مطلبش كه اختصاصی برای هنرصدا ارسال كرده نوشته است:
"جستجوی نام برای هر محصولی جاذبه های خاص خودش را دارد."
از نامِ خوراكی‌ها، فروشگاه‌ها و اجناس گوناگون بگیرید تا نامِ كتاب‌ها، داستان‌ها، ترانه‌ها، تیم ها، گروه‌ها، برنامه‌ها و هزاران پدیده دیگر كه با مشتری و خواهنده و طرفدار سر و كار دارند.
سخن ما اینجا درباره محصولات و آثار گوناگون نیست ( كه بحث مفصلی می‌طلبد ).
سخن ما به پیروی از تجربه‌های كسب شده، درباره نام هایی است كه برای برنامه‌های رادیویی در شبكه‌های مختلف انتخاب می‌كنند.
این سخن در 8 شماره بیان می‌شود:
اول:
امروزه در رادیو برای برنامه‌هایی كه در گونه‌های مختلفِ اجتماعی، سیاسی، تاریخی، اقتصادی، مناسبتی، فرهنگی، ادبی و هنری تولید می‌شود نام‌های مناسب و خلاقانه ای انتخاب نمی‌شود.
نه این كه برنامه‌سازانِ امروز توانِ آن را نداشته باشند، اتفاقاً اغلبشان دارند. اما چرا برای این كار وقت نمی‌گذارند دلایل مختلفی دارد كه موضوع بحث ما نیست.
فقط اشاره كنیم امروزه برای اغلب برنامه‌ها در شبكه‌های رادیویی، نام‌های تكراری، سطحی، غیرمرتبط و بسیار ساده و ابتدایی انتخاب می‌شود و هیچ گونه خلاقیت و ابتكاری در آنها وجود ندارد.
به عنوان مثال، نام برنامه ای را می‌گذارند: "دایره مینا".
این نام را مرحوم داریوش مهرجویی از شعر حافظ صید كرد و بر روی فیلمش گذاشت.
آن زمان چنین نامی، چون برای اولین بار بود، خوش نشست.
اما بعد از آن، هزاران بار تقلید شد و بر روی برنامه‌های مختلف قرار گرفت.
اما امروز اگر كسی این نام را روی برنامه اش بگذارد كمالِ بی‌ذوقی است( كه البته هنوز هم در برخی برنامه‌های رادیویی می‌گذارند!)
یا نامِ" شبهای روشن " را می‌گذارند كه كتابِ داستایفسكی است و هزاران بار روی برنامه‌های گذشته، گذاشته شده است!
درباره این بی‌ذوقی‌ها هزاران نمونه می‌توان آورد.
در یكی از رادیوها برنامه ای بود به نامِ "جَوونی كه شما باشی ".
برخی گمان كردند ابتكاری است، اما در حقیقت تقلیدی بود از نامِ كتاب شعری از "حسن بیاتانی" به نامِ " آقایی كه شما باشید" كه اشعاری درباره امام زمان "عج" داشت و در سال 85 یا 86 منتشر شده بود.
این نام زیبا و ابتكاری، بارها و بارها تقلید شد و نه تنها در برنامه‌های رادیویی، كه در برنامه‌های تلویزیونی هم مورد استفاده قرار گرفت!
حتی مرحوم " آزاده نامداری" از این نام استفاده كرد و آن را بر روی كتابی از قصه‌های خود گذاشت و در انتشارات علمی و فرهنگی با عنوان "خانمی كه شما باشی" به چاپ رساند!
این نامِ زیبا، كمی بعد، نامِ یكی از برنامه‌های آن مرحوم در تلویزیون هم شد و بسیار موفق بود.
البته ” حامد عسكری ” هم در سال 88 كتاب شعری با نامِ ” خانمی كه شما باشید ” منتشر كرده بود( قبل از آزاده نامداری و بعد از حسن بیاتانی ) كه در رسانه ها نوشته شد نامداری از عسكری تقلید كرده!
در حالی كه امتیازِ خَلقِ این نامِ زیبا، باید به آن شاعر گمنام داده شود( اما زمانه است دیگر!! دستِ گمنامان كوتاه است و خرما بر نخیلِ رسانه ای‌ها!!)
البته اگر خوشبینانه فكر كنیم، از این نوع تاثیرها ( یا تواردها ) زیاد رخ می‌دهد، ولی همه باید بدانند كه خَلقِ یك نام زیبا و ابتكاری از هر كسی بر نمی‌آید.
طرف باید هنرِ این كار را داشته باشد و برای صیدش، وقت بگذارد.
دوم:
انتخابِ نام زیبا و ابتكاری آنقدر سخت و طاقت‌فرسا است كه بعضی از برنامه‌سازان از خیر آن می‌گذرند و برنامه را با عنوانی معمولی درباره موضوعشان تولید می‌كنند.
یكی از برنامه‌های رادیو كه گرفتار این معضل شده، برنامه ی ” بررسی رسانه‌های بیگانه ” است.
موضوع این برنامه رصدِ رسانه‌های فارسی زبانِ بیگانه و بررسی ترفندهای رسانه‌ایِ آنها درباره اخبار ایران است.
من به سازندگانش حق می‌دهم كه هنوز نتوانسته اند نامِ درخوری برای این برنامه پیدا كنند! واقعاً سخت است! ولی اگر همت كنند، می‌شود.
سوم:
برنامه ای در رادیو بود با عنوانِ” برگی از هزار و یك شب ” كه موضوع آن پرداختن به كتاب‌های داستانیِ نویسندگان بزرگ دنیا بود. ولی چرا نام برنامه را گذاشته بودند” برگی از هزار و یك شب” ، خدا می‌داند!
این بی‌ذوقی در حالی بود كه برنامه ای دیگر از رادیو پخش می‌شد با عنوانِ” یك شب از هزار و یك شب ” كه نویسنده و گوینده اش مرحوم حمید عاملی بود.
او هر شب، یكی از داستان‌های كتاب "هزار و یك شب " را روایت می‌كرد و نامِ مناسبی هم برای برنامه انتخاب شده بود.
چهارم:
نام‌های تقلیدیِ فراوانی برای برنامه‌های رادیویی انتخاب می‌شد(و می‌شود) كه واقعا درخورِ سازندگانش نیست، چون آنها به سادگی می‌توانند با كمك گرفتن از نویسندگانِ خلاقِ رادیو، نام‌های ابتكاری و زیبایی برای برنامه‌هایشان انتخاب كنند.
به برخی دیگر از نام‌های تكراری و تقلیدی در برنامه‌های رادیویی فقط اشاره می‌كنم:
— این جمعه با شما( تقلید از نامِ برنامه معروفِ صبح جمعه با شما)
— تنفس صبح( برداشت از كتابِ قیصر امین پور)
— خیابان شب( تقلید از نامِ برنامه معروفِ خیابان نقره ایِ شب)
— آفتاب در حجاب( از كتابِ سید مهدی شجاعی)
— آب را گِل نكنیم( از شعر سهراب سپهری)
— از زبان برگ( از كتاب استاد شفیعی كدكنی)
— بحر در كوزه( از كتاب شادروان زرین كوب)
و صدها مورد دیگر كه خودِ برنامه‌سازان می‌توانستند با كمك گرفتن از نویسندگان واقعیِ رادیو، از خیر چنین برداشت‌هایی بگذرند و نام‌های زیبایی بطور اختصاصی برای برنامه‌هایشان پیدا كنند، نه این كه از خلاقیتِ دیگران سود ببرند!
پنجم:
در یك دوره ای، سازندگان برنامه‌های رادیویی( و حتی تلویزیونی) به سمت نام هایی رفتند كه هم كلمه ای خارجی در آن باشد( به خیالِ جذب مخاطب) و هم كسی نتواند از آنها ایراد بگیرد.
تركیباتی مانند: كودك شو، كاری شو، تازه شو و شادشو رایج شد.
كلمه ی “شو” در زبان خارجی به معنیِ نمایش و نوعی جشن است، اما در زبان فارسی معنیِ”باش” و “بِشو” هم می‌دهد.
یعنی كودك باش و كودك بشو كه شاد و تازه باشی!
این اصطلاح بارها و بارها تقلید شد و آنقدر تكرارش كردند كه شورَش درآمد.
بعضی نام های تكراری هم آنقدر برای برنامه‌های مختلف انتخاب شد كه حالا به نظر می‌رسد مخاطب را جذب نمی‌كنند.
مانند: بهارستان، گلچین، بهارانه، نیلوفرانه، روشنا، بحث و نظر، با شما برای شما و…كه اگر با تركیباتی تازه ارائه نشوند، هیچ شنونده ای از آنها لذت نمی‌بَرَد.
ششم:
اینجا به چند مورد از نام‌های ابتكاری و خلاقانه ی برنامه‌های رادیویی اشاره می‌كنم تا شاید برای دقت در انتخاب نام‌های بعدی انگیزه ای ایجاد كنند:
— “از آن همه دیروز” نامِ برنامه ای بود در رادیو جوان كه شاعر معاصر ابوالفضل پاشا، گرداننده آن بود
در این برنامه، از سرمایه‌های دیروزِ ما یاد می‌شد و ابوالفضل پاشا كه كتاب شعری هم با عنوانِ “از آن همه دیروز” منتشر كرده بود، برای برنامه اش هم از این عنوان استفاده كرد و بسیار تحسین شد.
او و همسرش آفاق شوهانی، یادگارهای خوبی از خود در رادیو به جا گذاشتند.
— ” سكوتِ كتاب ” هم، نامِ برنامه ای بود در رادیو فرهنگ كه علیرضا بهرامی شاعر و روزنامه نگار خلاق، اجرایش می‌كرد و كارشناسیِ آن را هم به عهده داشت.
نامِ زیبا و پارادوكسیكالِ”سكوتِ كتاب” در خودش معانیِ فراوانی داشت و هر كس آن را می‌شنید به فكر فرو می‌رفت تا راز آن را كشف كند
موضوع این برنامه” بررسی آسیب‌های حوزه نشر كتاب در ایران” بود و از آنجا كه سكوت به معنیِ خاموشی و سكون است، خودِ این نامِ زیبا بیانگرِ خاموشیِ چراغِ حوزه نشر بود و گردانندگان برنامه به دنبال راه‌هایی برای روشن كردن آن بودند.
— یكی دیگر از نام های زیبا و ابتكاری، مربوط به برنامه ای از صادق داوری فر، با عنوانِ” اینجا پایتخت نیست” در صدای پایتخت بود.
موضوع آن برنامه درباره جاذبه‌های استان های سراسر كشور ( بجز تهران ) بود و انتخاب نامِ ” اینجا پایتخت نیست” نشان‌دهنده هوشمندیِ گردانندگان آن بود.
گرچه صادق داوری فر، این نام را از برنامه ای دیگر در رادیو جوان ( اینجا شب نیست ) در زمانی كه خودش هم آنجا حضور داشت گرفته بود.
— ” حكایتی قولی غزلی” هم یكی از برنامه‌های خوبِ رادیو ایران بود كه ساعد باقری مجری و نویسنده آن بود و نامِ زیبایی هم برای برنامه اش انتخاب كرده بود.
در حالی كه دیگران برای برنامه‌هایی با این محتوا، نام‌های تكراری و تقلیدی، مانند: گلستان معرفت، بوستانِ هدایت، گلچینِ حكایت و امثالِ این نام‌ها را انتخاب می‌كنند،
برنامه ی” حكایتی قولی غزلی ” هنوز هم بعد از چندین سال كه از تولید آن می‌گذرد، در رادیوهای مختلفِ سراسر ایران، بازپخش می‌شود.
— ” چهار راه جوانی ” هم یكی از نام‌های زیبا در بین برنامه‌های رادیویی بود.
در این برنامه، مشكلات جوانان به مثابهِ چهار راهی در نظر گرفته می شد و كارشناسان برنامه به شنوندگانشان راه حل ارائه می‌دادند.
اما چرا ” سه راه جوانی ” نه؟ و ” چهار راه جوانی “؟
برای این كه در چهارراه‌ها، توقف و تامل بیشتری نیاز است و چراغ قرمزش صبر و تحمل می‌طلبد!
هفتم:
در این میان حركتِ ابتكاری و جالبی در نامگذاریِ برنامه‌های رادیو تهران شكل گرفته كه قابل تقدیر است.
آنها نامِ خیابان‌ها، محله‌ها، مكان‌ها و میدان‌های تهران را بر روی برنامه‌های خود گذاشته اند.
به نظر می‌رسد رسالت رادیو تهران چنین حركتی را می‌طلبید و این، می‌تواند الگویی برای شبكه‌های دیگر باشد كه حركت‌هایی مشابه را در راستای رسالت خود انجام دهند.
برخی از نام‌ها كه در این ابتكار منحصر به فرد، بر روی برنامه‌های رادیو تهران قرار گرفته به این شرح است:
برنامه ی” سعادت آباد ” ( بررسی مسایل مربوط به خانواده)
میدان مادر ( نگاه تربیتیِ مادران ) حكیمیه ( درباره بزرگان دین و علم ) باغ فردوس ( درباره لحظات عرفانیِ مناجات ) اختیاریه ( گفتگو با افراد موفق ) الهیه ( ویژه لحظه‌های سحرگاهی ) باغ فیض ( موضوعات معنوی ) میدان بهارستان ( درباره انتخاب ) پلِ مدیریت ( گفتگو با مدیران شهری ) پارك شهر ( درباره لحظه‌های سبز در زندگی ) پارك ملت ( انعكاسِ نیازهای شهروندان ) میدان شهدا ( درباره شهدای جنگ تحمیلی ) تالار وحدت ( موضوعات موسیقی ) جنت آباد ( ویژه ماه رمضان ) سینما بهمن ( درباره سینما ) شهر آفتاب ( خبرهای شهری ) شهر زیبا ( معرفی مكان‌های دیدنی تهران ) شهرآرا ( بررسی راه‌های پیشرفت شهری ) شمس العماره ( درباره یادگارهای معماری تهران ) سنگلج ( روایاتی از تهران قدیم ) خیابان فرصت ( درباره كارآفرینی ) فرحزاد ( طنز و سرگرمی ) میدان فرهنگ ( درباره نگاه فرهنگیِ شاعران ) میدان پاستور ( بررسیِ قوانین ) میدان حر ( به مناسبت محرم و صفر )
و نام های دیگری كه همچنان روی برنامه‌های این شبكه رادیویی با توجه به تهرانی بودنشان، قرار می‌گیرند.
هشتم:
برنامه سازانِ جوانِ رادیو، برای انتخاب نامِ برنامه هایشان باید دقت و خلاقیت بیشتری به خرج دهند.
برای این كار، باید از كسانی كه تبحر دارند كمك بگیرند.
خودشان را علامه دهر فرض نكنند و بدانند بهترین برنامه‌ها اگر نام زیبا و جذابی نداشته باشند خیلی زود فراموش می شوند.
این را تاریخِ برنامه‌سازیِ رادیو، ثابت كرده است.
