مقامات دولتی ایران قابلیت «اینستكس» اجرا شده از سوی اروپایی‌ها را برای جلوگیری از اجرای گام دوم كاهش تعهدات خود احراز نكردند و تاكید كردند گام دوم از 16 تیرماه آغاز می‌شود.
گروه سیاست - خبرگزاری مهر؛ بعد از بیانیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مبنی بر كاهش تعهدات ایران بر اساس بندهای 26 و 36 برجام، كشورهای اروپایی چند روزی قبل از مهلت 60 روزه ایران سعی كردند با طرح موضوع اجرا شدن اینستكس گامی در جهت جلوگیری از اقدامات بعدی ایران در كاهش تعهدات بردارند كه واكنش سخنگوی وزارت امور خارجه را در پی داشت و سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه پیش از برگزاری نشست كمیسیون مشترك برجام در وین با بیان اینكه راه اندازی كانال مالی بین ایران و اروپا باید جوابگوی نیازهای ایران باشد، گفت: «در صورت غیركاربردی بودن این كانال مالی، گام‌های بعدی ایران قاطعانه خواهد بود».
انتظار مقامات ایرانی از طرف‌های اروپایی برجام
در این راستا ابتدا با مروری بر اظهارات مقامات دولتی به وضوح می‌توان نیاز و انتظارات ایران از كشورهای اروپایی عضو برجام را دریافت. بنا بر گفته حسن روحانی رئیس جمهور در صورتی اینستكس برای ایران «قابل قبول» است كه فروش نفت ایران را محقق كند. روحانی در خصوص انتظار و توقع ایران از طرف‌های اروپایی برجام می‌گوید: «اگر اینستكس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول كرد».
محمدجواد ظریف نیز نیاز و انتظار ایران از اجرای سازوكار اینستكس در مهلت 60 روزه اول را تشریح می‌كند و می‌گوید: «اروپایی‌ها 11 تعهد برجامی خود را اجرایی كنند». وزیر امور خارجه درباره بخشی از تعهدات اروپا نیز گفت: «فروش نفت، بازگشت پول نفت، سرمایه گذاری در حمل و نقل و كشتیرانی از جمله این تعهدات بود».
علاوه بر این، عباس عراقچی رئیس هیئت مذاكره كننده ایرانی در نشست اخیر كمیسیون مشترك برجام در وین نیز به نوعی شرط و توقع ایران را «خرید نفت ایران» عنوان می‌كند.
صدای واحد مقامات دولتی ایرانی درباره ناتوانی «اینستكس»
بالاخره با همه تأكیدات مكرر مقامات ایرانی از سال گذشته در خصوص تعهدات و انتظارات ایران از طرف‌های اروپایی برجام، كمیسیون مشترك برجام در وین برای اجرایی كردن اینستكس آن هم قبل از مهلت 60 روزه تشكیل شد ولی باز هم همانطور كه پیش بینی می‌شد، اروپا دست خالی به پای میز می‌آید و نمی‌تواند نیاز و توقع ایران را برآورده كند، همانطور كه عباس عراقچی رئیس هیئت مذاكره كننده ایرانی در نشست اخیر كمیسیون مشترك برجام در وین پس از پایان نشست گفت: «بدون اینكه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستكس در نظر گرفته شود، اینستكس نمی‌تواند به صورت كامل انتظارات ما را برآورده كند. انتظار داریم كشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند».
در واقع این اولین موضع گیری تهران در واكنش به اقدام نمادین اروپا به حساب می‌آمد و پس از این موضع گیری، دومینوی اظهارنظرها در خصوص ناكارآمدی و بی كفایتی اینستكس برای تحقق مطالبات ایران شكل گرفت.
پس از معاون سیاسی وزیر امور خارجه، مجید تخت روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل با حضور در جمع خبرنگاران تریبون را به دست گرفت و برای توصیف اینستكس از تعبیر «ماشین بدون بنزین» استفاده كرد و گفت: «اینستكس» باید جوابگوی نیازهای ایران باشد؛ این سازوكار بدون پول همچون ماشین بسیار زیبای بدون بنزین است.
در همین زمینه محمدجواد ظریف با حضور در حیاط پاستور در جمع خبرنگاران در خصوص چرایی ناتوانی اینستكس برای تحقق مطالبات ایران توضیح می‌دهد و در نهایت می‌گوید: «اقدامات فعلی اروپایی‌ها در این زمینه كافی نیست.»
در تأیید اظهارات وزیر امور خارجه در خصوص عدم تحقق تعهد اروپایی‌ها در برجام، بیژن زنگنه وزیر نفت هم در گفتگویی با بلومبرگ گفت: «واضح است كه بدون معاملات نفتی اینستكس كارآیی نخواهد داشت». وزیر نفت همچنین ادامه می‌دهد: «مكانیسم طراحی شده توسط اروپایی‌ها برای تجارت با ایران فایده‌ای نخواهد داشت، اگر امكان صادرات نفت ایران فراهم نشود».
عدم همكاری اروپا با ایران برای تحقق مطالبات تهران و اعلام اجرای تزئینی اینستكس صدای حسن روحانی رئیس جمهور را هم درآورد و رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت روز چهارشنبه اخیر، اینستكس را یك اقدام نمایشی عنوان كرد و گفت: «امروز اینستكس تنها ساز و كاری بدون پول است و اینستكسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستكس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول كرد».
پس از اظهارنظرهای مقامات وزارت خارجه كه به صورت مستقیم در حال رایزنی و رصد رفتارهای اروپایی‌ها هستند و در نهایت سخنان رئیس جمهور، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز دست به قلم می‌شود و در مورد رفتار اروپایی‌ها می‌نویسد: «اروپا تاكنون علی رغم تحقیر شدن از سوی آمریكا و قرار گرفتن در برابر اثرات مخرب یكجانبه گرایی واشنگتن كه دامنه آن به پیمان‌های بین المللی متعددی گسترش یافته، عملاً بازیگری دست چندم و منفعل بوده و نتوانسته در جایگاه یك قطب متحد و تأثیر گذار بر مناسبات بین المللی ایفای نقش كند».
تحقق وعده اروپا برای مقامات دولتی ایران احراز نشد
بنابراین بر اساس اینكه تحقق وعده‌های مقامات اروپایی در مهلت 60 روزه اول، برای مقامات دولتی ایران «احراز نشد»، رئیس جمهور به طور رسمی در جلسه هیئت دولت اعلام می‌كند از 16 تیرماه اقدامات بعدی خود را در كاهش تعهدات برجام آغاز خواهد كرد و در توضیح آن می‌گوید: «از 16 تیر اگر طرف‌های مقابل به تمامی تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نكنند، رآكتور اراك به شرایط سابق یعنی شرایطی كه آنها ادعا می‌كردند خطرناك بوده و می‌تواند پلوتونیوم تولید كند، بازخواهد گشت؛ مگر اینكه در مورد رآكتور اراك آنها به تمامی تعهدات خود عمل كنند».
روز بعد از اظهارات رئیس جمهور، كیوان خسروی سخنگوی شورای عالی امنیت ملی نیز به طور رسمی در روز پنج شنبه 13 تیرماه اعلام كرد: 16 تیرماه گام دوم كاهش تعهدات برجامی بر اساس پاراگراف‌های 26 و 36 و با چارچوبی كه صرفاً جمهوری اسلامی ایران در مورد آن تصمیم خواهد گرفت آغاز می‌شود.
