چرا یلدا؟

باور اول كه از قضا بخش غالب قضیه هم هست، یلدا را كلمه ای سریانی می داند كه زاده شدن یا تولد معنی می دهد، اما چگونگی ورود آن به زبان پارسی باستان یا بعد ها دری نو به طور كامل مشخص نیست.
اما در دوران باستان این كیش مهر پرستی بود كه در ایران رواج داشت و معتقدان به این كیش، روز تولد ایزد مهر را در نخستین روز از فصل زمستان می دانستند. به این ترتیب كه خداوندگار روشنایی با تولد خود، قدرت صاحب اصلی تاریكی و ظلمت یا همان اهریمن را تحت الشعاع قرار داده و بر او چیره می گشت.
از این رو شب طولانی پایان پاییز كه می رفت به یك شبی دائمی و همیشگی تبدیل شود و تاریكی را بر سراسر گیتی حكمفرما سازد، با تولد ایزد مهر به روشنایی روز بدل شد و به این ترتیب ساكنان زمین از غلتیدن به دامان ظلمت رهایی یافتند.
به همین دلیل و بر اساس این باور اسطوره ای، ایرانیان باستان در شب پایانی پاییز، جشن مفصلی را برگزار می كردند و برای دیدن تولد مهر و زنده شدن خورشید، تا صبح روز بعد بیدار می ماندند.

باور دوم نام یلدا (بر خلاف باور نخست كه ریشه ی نام یلدا را در زبان سریانی می داند) كلمه ی یلدا را عبارتی كاملاً پارسی بر می شمرد كه از تركیب دو كلمه ی یل به معنای پهلوان و دا كه مختصر شده ی داد به معنی زمان یا دوران محسوب می شود، تشكیل شده است.
با این حال می توان گفت كه باور دوم در ریشه شناسی كلمه ی یلدا، از استحكام كمتری نسبت به باور نخست برخوردار است و همچنان تفكر غالب بسیاری از آگاهان بر این است كه نام یلدا ریشه در زبان سریانی دارد.

به هر حال از همان دوران باستان، آخرین روز پاییز و طولانی ترین شب سال، زمان برگزاری یكی از جشن های بزرگ سال برای ایرانیان محسوب می شده و این شب یعنی یلدا را بسیاری با نام شب چله نیز شناخته و می شناسند.
در دوران باستان عدد چهل، عدد مقدسی برای مردم محسوب می شد و از همین رو گاه شناسی مردم ایران زمین در دوران باستان بر اساس مفهوم چله صورت می گرفت.
البته زمان دقیق تمامی چله ها، نظیر چله ی كوچك یا بزرگ، لزوماً چهل روزه نبوده و حتی گاه این چله ها تعداد روز های كمتر یا بیشتری را در بر می گرفتند.
در واقع شب یلدا نیز پایان یكی از همین چله ها و آغاز چله ی دیگر به شمار می رفت و از همین رو در میان مردم با نام شب چله نیز شناخته می شد.
البته عده ای معتقدند به دلیل این كه جشن بزرگ ایرانیان باستان یعنی جشن سده به فاصله ی چهل روز پس از شب یلدا برگزار می شد، بسیاری از مردم یلدا را با نام شب چله می شناختند و در واقع طولانی ترین شب سال یا همان یلدا، جشن كوچك تر و پیش زمینه ای برای برگزاری جشن بزرگ تر ایرانیان یا همان جشن سده محسوب می شده است.

آداب و رسوم یلدا
قدمت تاریخی شب یلدا به سال 502 قبل از میلاد می‌رسد كه توسط داریوش یكم به تقویم رسمی هخامنشیان راه یافت.
این چله ها با انقلاب زمستانی و انقلاب تابستانی همراه است یعنی دو هنگامه ی سال كه در ابتدای زمستان با بلندترین شب و در ابتدای تابستان با بلندترین روز خودنمایی می كرده است.
ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه آن را "میلاد اكبر" نامیده و منظور از آن را «تولد خورشید» دانسته است.

از دیدگاه طبیعی، یلدا برابر است با انقلاب زمستانی در نیمكره‌ی شمالی و در سرزمین‌های میان قطب و استوا، از این رو به گزارش متن پهلوی كتاب بندهش، می‌توان یلدا را در كنار نوروز و تیرگان و مهرگان، چهار جشن بزرگ ایرانیان به مناسبت آغاز چهار فصل طبیعی دانست .
از آنجا كه در دنیای دامداری و كشاورزی با شروع فصل زمستان به گونه ای كار نیز تعطیل می شد و تمام گاو و گوسفندان از چراگاه‌ها به دهكده‌ها برمی‌گشتند و تمام محصولات برداشت شده در پایان پاییز به انبارها انتقال داده می‌شد، اغلب ایرانیان نیز از كوهستان و مزارع به خانه‌ّها بازمی‌گشتند و در این شب برای سه ماه آینده تا زمانی‌كه زمین به‌طور مجدد رویش خود را در نوروز و بهار آغاز كند جشن می گرفتند زیرا كه آنها در این فصل می‌توانستند علاوه بر انجام امور اجتماعی خود، فرصت عبادت و رسیدگی به امور معنوی خود را نیز داشته باشند.
به همین دلیل از میوه‌جات و انواع گیاهانی كه از محصول برداشت‌شده به‌دست می‌آمده به‌ صورت آجیل برای شب‌نشینی‌های طولانی دور هم استفاده می كردند و میوه های خشك و خشكبار آغازی بود برای خوراكی های زمستان و بازگشت زندگانی به خانه در این سه ماهه سرد.
از آن جایی كه در كیش مهر پرستی رنگ قرمز به عنوان نماد اصلی خورشید محسوب می شد، ایرانیان باستان و در كل تمام كسانی كه شب یلدا را جشن می گرفتند از جمله رومیان سعی می كردند در سفره ی شب یلدای خود حتماً از خوردنی هایی به این رنگ بهره ی ویژه ای ببرند.
رنگ سرخ انار و هندوانه، و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا چه بسا اشاره به همین موضوع دارد.

با آداب و رسوم شب یلدا آشنا شوید
از آیین های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا می توان به آتش روشن كردن،قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان،خوردن تنقلات و تفآلی بر حافظ اشاره كرد.

آتش روشن كردن در یلدا
از آنجایی كه آتش روشن كردن در دیدگاه گذشتگان نماد روشنی و خورشید بود و همچنین بعضی ها آن را برای رفع تاریكی و نحسی اهریمن میشناختند از این رو برای فراری دادن تاریكی ها و قوای اهریمن آتش روشن می كردند تا محفلی گرم در كنار یكدیگر ایجاد كنند.

قصه خوانی و مثل گویی در شب یلدا
در شب یلدا خانواده ها دور هم جمع می شوند و به شعرخوانی ها و داستان خوانی بزرگ تر ها و پیرتر ها گوش فرا می دهند.قصه هایی غیر واقعی و كوچك كه قهرمان های آن پریان و دیوها و جانوران هستند و مطمئنا شنیدنش برای هر كودكی خوشایند و جذاب می باشد و بسته به فرهنگ هر شهر یا استانی قصه های مربوط به خودشان نقل میشود به عنوان مثال قصه حسین كرد شبستری در میان آذربایجانی ها و داستان های شاهنامه در بین خراسانی ها رایج می باشد.

فال حافظ و شاهنامه خوانی در شب یلدا
شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب های یلدا یكی دیگر از سرگرمی های ایرانیان می باشد و از دیرباز مرسوم بوده است چنانچه برای تفآل زدن به حافظ مخاطب مورد نظر نیت می كند و بزرگ مجلس كه قرار است قال بگیرد از او می خواهد این جمله را با خود تكرار كند:ای حافظ شیرازی، تو كاشف هر رازی، من طالب یك فالم، بر من نظر اندازی… و سپس دیوان را باز كرده و غزل بالای سمت راست را خوانده چراكه جواب تفآل می باشد اگر با وسط غزل مواجه شدند فال باید از ابتدای غزل یعنی صفحه پشت خوانده شود.پس از اینكه غزل خوانده شد آن را تفسیر می كنند .چنانچه فال با محتوای مثبت از آب در آمد یعنی فال خوب است اما اگر منفی بود یعنی بد است البته نا گفته نماند تمامی غزلیات حافظ محتوایی روحیه بخش و عاشقانه دارند و همچنین شاهنامه خوانی جزء جدایی ناپذیرترین برنامه های شب یلدا می باشد كه از دیرباز رایج می بوده است شاهنامه ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود جذابیتش صد چندان می شود . شانس بزرگی هست كه در خانواده تان چنین شخصی را داشته باشید.

چیدمان سفره شب یلدا
چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراكی ها و تنقلات یكی از آیین های این شب بیادماندنی می باشد كه شامل آجیل های مخصوص و میوه هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات داخل آن قرار می دهند.جالب است بدانید در دوران گذشته سفره ای با اسم میَزد پهن می شده است و از میوه های خاص خشك و تر و آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرك در سفره استفاده میشده است كه یكی از اجزای اصلی سفره می باشد و در حقیقت ولیمه این جشن به شمار می رود.از سایر اجزا می توان به عطردان،آتشدان،بخوردارن و بَرسَم اشاره كرد.بَرسَم ابزاری برای دعا خوانی می باشد كه از فلز نقره و برنج و یا شاخه گیاهی خاص درست می شود.

میوه های مخصوص شب یلدا
اصلی ترین میوه شب یلدا انار می باشد چرا كه گذشتگان آن را مایه بركت و باروری می دانستند و این تفسیر را بخاطر دانه های زیاد آن مطرح كردند و همچنین رنگ قرمزی كه دارد نماد خورشید و شادی است.در حقیقت خوردن و وجود انار در سفره شب یلدا به علت اعتقاد به تاثیر جادوی سرایتی آن بوده است به طوری كه با خوردن انار و توسل كردن به آن نیروی باروری و بركت را در خود بالا می بردند.
قداست میوه انار از دوران بسیار قدیمی برای همه ثابت شده است و حتی دارای جایگاه ویژه ای در میان ادیان بزرگ جهان داشت چراكه در افسانه ها و اساطیر هم نام آن ذكر شده است.انار در دین زرتشتی از مقدسات محسوب می شود و از درختان مینوی است و جالب است بدانید در مراسم دینی زرتشتیان از شاخه ها و میوه آن بكار می رود و اما هندوانه هم همانند انار یكی از خاص ترین میوه های شب یلدا است ولی سوالی كه اینجا مطرح است این است كه اول سرما خوردن هندوانه كمی عجیب نیست؟باید بدانید همانطور كه هندوانه یك میوه تابستانی است بنابر این علاوه بر رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد.

آجیل ها و تنقلات خوشمزه شب یلدا
آجیل و تنقلات مخصوص از جمله مغز پسته ،بادام،گردو،فندق و در كنار آن توت و انجیر خشك یكی از گزینه های مهم تر از شام در شب یلدا می باشد.همانطور كه می دانید نگهداری طولانی مدت میوه ها در گذشته راحت نبود برای همین برای مصرف و نگهداری بسیاری از میوه ها اقدام به خشك كردن آن ها می كردند.
غیر از مواردی كه در متن فوق ذكر شد از گندم ،تخمه هندوانه ،نخود برشته و شاهدانه نیز در شب یلدا می توان مصرف كرد.
جالب است بدانید امروزه از خوراكی ها و تنقلات دیگر از جمله پشمك یا باسلق نیز در سفره شب یلدا بكار می رود.


مخاطبان در محدوده استان تهران از طریق موج اف.ام ردیف 94 مگاهرتز و ای.ام ردیف 1332 كیلوهرتز شنونده ما خواهند بود.
همچنین شنوندگان از سرتاسر كشور هم می توانند شبكه رادیویی تهران را از طریق گیرنده های دیجیتال(ست تاپ باكس) دریافت كنند.

#تهران 360
#تهران360
#تهران_360
#tehran360
#tehran_360
#tehraan360
#tehraan_360