سوختند تا ما نسوزیم...

پیش از حادثه دردناك فروپاشی پلاسكو، ساختمان پلاسكو ساختمان مهمی بود كه در مرور تجربه مدرنیستی ایرانی از معماری معاصر جایگاهی تعیین كننده دارد. چرا كه در زمان ساخت خود هم توان تكنولوژیك ساخت را با آورده هایی چون اسكلت فلزی رفیع و آسانسور پیشرفت داد و هم نظام مدیریت ساخت و پیمان را ارتقاء بخشید و فراتر از آن، امكان جدیدی را به گونه شناسی معماری معاصر ایران اضافه كرد كه پس از آن بارها و بارها به كارگرفته شده است.
ساختمان پلاسكو، ساختمانی در ضلع شرقی چهارراه استانبول، تهران بود. از این ساختمان 17 طبقه به‌عنوان اولین ساختمان مرتفع و مُدرن ایران یاد می‌شد. ساختمان پلاسكو كه در سال 1339 ساخته شده بود پس از 56 سال، در سال 1395 در اثر آتش سوزی فرو ریخت و گروهی از آتشنشانان فداكار را در كام آتش خود فرو برد.

تاریخچه
ساختمان پلاسكو توسط حبیب‌الله القانیان، رئیس انجمن كلیمیان تهران و مالك شركت پلاسكو، بزرگترین كارخانجات صنایع پلاستیك‌سازی ایران، ساخته‌شد و در سال 1341 به بهره برداری رسید.

پاساژ پلاسكو
ساختمان پلاسكو، ساختمانی تجاری در ضلع شمال شرقی چهارراه استانبول، تهران بود و از آن به‌عنوان اولین ساختمان بلندمرتبه و مدرن خاورمیانه یاد می‌شد. این ساختمان 17 طبقه با اسكلتِ فلزی كه در سال 1341 افتتاح شده بود، یكی از مهمترین مراكز تولید و فروش پوشاك در تهران بود. ساختمان پلاسكو در روز پنج‌شنبه 30 دی 1395 پس از 54 سال از زمان ساخت بر اثر آتش‌سوزی فرو ریخت و 560 واحد تجاری در آن نابود شد.ساختمان پلاسكو درحالی بعد از 3.5 ساعت سوختن، فروریخت كه هنوز تعداد زیادی آتش‌نشان درحال مهار آتش‌سوزی، در بیرون و داخل ساختمان بودند.

مشخصات و ویژگی ها
ساختمان پلاسكو شامل 17 طبقه (یك طبقه زیرزمین، یك طبقه همكف و 15 طبقه روی پیلوت) بود و سازه آن از نوع اسكلت فلزی بود. متراژ تقریبی زیربنای ساختمان پلاسكو 29 هزار متر مربع بود و طبقات اول تا چهارم مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات داشتند. سازه ساختمان پلاسكو تمام فولادی بود و حتی نمای بیرونی آن كلاف كشی و با فولاد بسته شده بود كه با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را 2000 سال تخمین می‌زدند.
در طبقه منهای یك حوض‌های بزرگ آبی قرار داشت، با فواره‌هایی كه ارتفاعشان تا طبقه سوم ساختمان می‌رسد و دور تا دور مغازه‌های آكواریومی و ماهی فروشی بوده است و هر سال عید در این طبقه هفت سین چیده می‌شد. طبقات اول تا چهارم این ساختمان دارای مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات بودند كه بیشتر خرده فروش بودند و انواع پوشاك، به ویژه پوشاك مردانه ارائه می‌شد. در سایر طبقات نیز اكثراً تولیدی‌ها و یا دفاتر پخش پوشاك مستقر بودند.
ساختمان پلاسكو، بعد از بازار تهران، از بزرگترین و معروف‌ترین بورس توزیع پوشاك در تهران بود. پاساژ پلاسكو، یكی از نخستین مراكز خرید مدرن در ایران بود كه با بازار سنتی فرق بسیاری داشت؛ مكانی لوكس و مرتفع كه مغازه‌های بسیاری را با دكورها و ویترین‌های رنگارنگ در دل خود جای داده بود و به همراه رستوران سلف سرویس در بالاترین طبقه و مكان‌هایی برای استراحت مشتریان، به یكی از پر رونق‌ترین مكان‌های اقتصادی ایران تبدیل شده بود. در این مجتمع حدود 560 واحد تجاری فعال بود كه بیشتر آنها را تولیدی‌های پوشاك تشكیل می‌دادند. سهم اشتغال ساختمان پلاسكو در صنعت پوشاك كشور حدود 0٫6 درصد بود كه نشانی از نقش بسزای آن در اشتغال بود.

آتش: از آغاز تا ویرانی
ساختمان پلاسكو، كه در سال 1341 به بهره برداری رسید، از دو بخش تشكیل شده بود. ساختمان شمالی، كه پنج طبقه داشت (یك طبقه زیر، یك طبقه همكف و سه طبقه روی همكف) و بخش جنوبی كه 15 طبقه روی زمین داشت (طبقه همكف و 14 طبقه روی آن به اضافه یك طبقه زیر زمین).
صبح روز 30 دی، آتش از یكی از واحدهای طبقه 10 در شمال شرقی ساختمان آغاز می‌شود. زمان دقیق شروع آتش‌سوزی مشخص نیست چون ظاهرا كاركنان واحد اول تلاش كردند آتش را خاموش كنند اما موفق نشدند. اولین تماس با آتش‌نشانی ساعت 7 و 58 دقیقه صبح ثبت شده است.
دلیل شروع آتش درگزارش رسمی "اتصال برق و احتمالا نشت همزمان گاز از كپسول گاز" اعلام شده است. گرچه گفته شده به دلیل خرابی گسترده، امكان بررسی دقیق‌تر ممكن نبوده است.
بعد از رسیدن آتش‌نشانی به محل، گروهی از آتش‌نشانان وارد ساختمان می‌شوند و همزمان، تلاش برای خاموش كردن آتش از پاركینگ ضلع شرقی ساختمان آغاز می‌شود. آن طور كه در گزارش هیات تحقیق آمده، به دلیل اینكه ساختمان سقف كاذب داشته و واحدها به صورت ایمن از هم جدا نشده بودند، آتش خیلی زود به واحدهای دیگر طبقه و بعد به طبقه‌های بالاتر سرایت می‌كند.
با این حال، آتش‌نشانان موفق می‌شوند تا حدود ساعت 11 صبح، آتش طبقه دهم را مهار كنند. اما همان موقع، اولین خرابی اتفاق می‌افتد: در ضلغ شمال غربی، سقف طبقه دهم فرو می‌ریزد.
این ریزش باعث محبوس شدن تعدای از آتش‌نشانان می‌شود. بعد از چند دقیقه سه نفر از آتش‌نشانان توسط همكارانشان از زیر آوار طبقه دهم نجات پیدا می‌كنند، اما همان موقع، سقف طبقه‌های 12 و 13 هم فرو می‌ریزند. درنتیجه، تعداد بیشتری از آتش‌نشانان زیر آوار می‌مانند و راه پله هم مسدود می‌شود.
فروریختن متوالی سقف طبقات در ضلع شمال غربی ساختمان باعث ایجاد حفره‌ای تا پایان ساختمان می‌شود. اما در گزارش آمده است كه این حفره دلیل فروریختن ساختمان نبوده و چهار ستون اصلی ساختمان هنوز قادر به تحمل وزن سازه بوده‌اند.
با این حال فرمانده عملیات بعد از ریزش دوم، فرمان تخلیه را صادر می‌كند و چند دقیقه بعد وضعیت را بحرانی اعلام می‌كند. تلاش برای خارج كردن آتش‌نشانان از حدود 11:09 شروع می‌شود. در این زمان، تمركز آتش‌نشانان بیرون ساختمان، بیشتر سمت ضلع جنوبی ساختمان (سمت خیابان جمهوری) و ضلغ شرقی (سمت خیابان فردوسی) بوده است.
نیم ساعت بعد، حدود 11 و 30 دقیقه، در ضلع جنوبی (سمت خیابان جمهوری) فروریختن كف طبقات 12 و 13، حالتی شبیه به انفجار ایجاد می‌كند (حباب آتش). این خرابی باعث آسیب دیدن ستون‌های فرعی می‌شود و چند ثانیه بعد، فروریختن ساختمان از وسط ضلع جنوبی آغاز می‌شود. وقتی ساختمان فرومی‌ریزد، 15 آتش‌نشان و 6 نفر از كاركنان یا مراجعه كنندگان در ساختمان بوده اند كه همه جان خود را از دست می دهند. یك آتش‌نشان هم بعدا در بیمارستان جان خود را از دست می دهد و در مجموع 22 نفر در این حادثه كشته می‌شوند.

آنچه بیش از همه چیز قلب انسان را به درد می آورد این موضوع است كه آتش نشانان ایثارگر حاضر در ساختمان پلاسكو علی رغم اینكه دستور تخلیه داشتند اما برای نجات جان مردمی كه در ساختمان بودند، با تاخیر نسبت به خروج اقدام كردند كه این مسئله سبب شد جان‌شان را از دست بدهند.
یاد و نامشان گرامی