سی ام فروردین روز علوم آزمایشگاهی روز بزرگداشت جرجانی؛ آزمایشگر، پژوهنده، پزشك نابغه و تیزهوشی است كه پزشكی تنها یكی از دانش‌های او بود.
سی ام فروردین ماه هرسال مصادف است با روز علوم آزمایشگاهی و سبب نامگذاری این روز از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیر از مقام شامخ حكیم امیر امام سید زین الدین (شرف الدین) ابوابراهیم اسماعیل بن حسن (حسین) بن محمد بن محمود بن احمد گرگانی (جرجانی)، طبیب و پزشك حاذق و برجسته قرون پنج و شش هجری ملقب به «حكیم جرجانی» است.
برخی محل تولد وی را به اشتباه گرگان دانسته اند در حالی كه محل تولد وی باید گرگانج (اورگانج) و با توجه به اینكه او خود در مقدمه ذخیره خوارزمشاهی از ورود خویش به دربار خوارزم در 504 ق یاد كرده و در مقدمه ویرایش عربی ذخیره سن خود را هنگام نگارش آن كتاب 70 سال گفته است، می توان تولد وی را در 434 ق، یا اندكی پس از آن دانست.
سید اسماعیل جرجانی در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری قمری می زیسته است، یعنی تماماً در دوره ای كه ایران شرقی زیر سلط‌ه سلسله نیرومند تازه به قدرت رسیده تركان سلجوقی بود. وی از خانواده سادات حسینی بود كه از اصفهان به گرگان كوچیده بودند. گفته اند كه خانواده اش با بزرگان سلسله آل زیار روابط نزدیك داشته اند.
متاسفانه درباره سیر زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست و با توجه به اینكه او خود در مقدمه ذخیره خوارزمشاهی از ورود خویش به خوارزم در 504 ق یاد كرده و در مقدمه ویرایش عربی ذخیره سن خود را هنگام نگارش آن كتاب 70 سال گفته است، می توان تولد وی را در 434 ق، یا اندكی پس از آن دانست.
آنگونه كه از برخی شواهد تاریخی بر می آید وی تحصیلات خود در طب را نزد ابن ابی الصادق نیشابوری ملقب به بقراط ثانی - از شاگردان ابن سینا كه در نیشابور مجلس درس داشت - به پایان رساند، لذا لازم می آید كه مدتی نیز در نیشابور زیسته باشد.
تحلیل آثار جرجانی نشان می دهد كه وی بر آثار پیشینیان خویش تسلط داشته و از ایشان اثر پذیرفته است. وی از پزشگان دوره‌ی اسلامی به ابن سینا، محمد بن زكریای رازی، ابوالحسن طبری ترنجی، احمد فرخ، عیسی صهاربخت و نیز به كتبی چون تذكره الكحالین علی بن عیسی كحال و از پزشگ یونانی به جالینوس، بقراط و اهرن اشاره كرده است. جرجانی علاوه بر طب در علوم دینی نیز تحصیلاتی داشته است. به گفته‌ی یاقوت حموی وی شاگرد ابوالقاسم عبدالكریم قشیری بوده و نیز به سمعانی اجازه روایت حدیث داده است.
رحلت
برای فوت جرجانی تاریخهای متعددی ذكر شده، كه در میان آنها تاریخ مورد نظر یاقوت (همانجا) یعنی 531 كه بسیاری از معاصران (از جمله دهخدا، ذیل «اسماعیل جرجانی»؛ تاجبخش، ج 2، ص 319؛ معطر و شمس اردكانی، ص 10) نیز آن را نقل كرده‌اند، با توجه به ادامه زندگی جرجانی تا دوره حكومت مستقل اتسز در خوارزم صحیح به نظر نمی رسد.
