برنامه دور یك میز؛ درباره«جبهه‌بندی‌های فرهنگی و تكثر نهادها و سازمان‌های فرهنگی، نقطه ضعف یا نقطه قوت؟» گفتگویی با «دكتر معصومه نصیری كارشناس مسائل رسانه و فعال فرهنگی» و «دكتر علی محمد اسماعیلی فعال مسائل فرهنگی و كارشناس مسائل رسانه» انجام داده است كه مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

جان مایه انقلاب اسلامی، فرهنگ است
محمدرضا اشراقی - كارشناس مجری: كار فرهنگی كردن، كار تربیتی و بنیادی كردن است. برای كار بنیادی قطعا و یقینا یك بنیاد باید متولی اول و آخر باشد و ما چنین بنیادی نداریم و نمی توان انتظار داشت كه قرار است از هر سلیقه ای كار فرهنگی صورت بگیرد، نظر شما در این رابطه چیست؟

نصیری كارشناس مسائل رسانه و فعال فرهنگی در پاسخ به این سوال گفت: از آنجایی كه فرهنگ به معنای دقیق كلمه "زیرساخت و بنیادین" است، در همه مناسبات و ساحت‌ها دارای اهمیت است. انقلاب اسلامی در درجه اول یك انقلاب فرهنگی بوده و بر مبنای مقابله با برخی از فرهنگ‌ها و احیای فرهنگ‌های متعالی‌تر و برجسته‌تر به وقوع پیوسته است.
وی با بیان اینكه جان‌مایه انقلاب اسلامی، فرهنگ است، افزود: به نظر می رسد كه باید از دو كلیدواژه برای ورود به بحث بهره بگیریم. یك؛ كارایی و دو؛ اثربخشی. برای اینكه متوجه شویم كه یك سازمان و یا مجموعه ای از سازمان‌ها چگونه عمل كرده اند، باید كارایی و اثربخشی آنها را به صورت جداگانه با افق تعیین شده و نسبت آنها با بودجه‌ای كه گرفتند و خروجی كه داده اند، مورد بررسی قرار داد.

افق نهادهای فرهنگی كشور با افق انقلاب اسلامی در تضاد است
نصیری اضافه كرد: تكثر و تعدد نهادهای فرهنگی ما به گونه ای است كه با بوجه خواری مواجه هستیم و وقتی ذیل دو مولفه كارایی و اثربخشی قرار می گیرد، متوجه خواهیم شد كه اساسا اتفاقی نیافتاده است. بنابراین؛ انقلاب اسلامی در فرآیند طی شده خود افقی كه تعیین كرده، با آن چیزی كه برخی از نهادهای فرهنگی كشور در ذیل این تكثر و تعدد پیگیری می‌كنند، در تناقض جدی است.

تضاد منافع سبب می‌شود، ضد افق انقلاب اسلامی حركت كنیم
این كارشناس افزود: به طور مثال كشورهای دیگر در حوزه سینما و موسیقی یك ساختار ندارند. اما تعهد به ساختار و آن كلان موضوع و افق اصلی تعیین شده را دارند و ممكن است برای تمامی آنها برنامه‌های مختلفی داشته باشند اما در یك راستا و یك محور حركت می‌كنند. اما متاسفانه در نهادهای فرهنگی خود شاهد برخی گزاره‌ها هستیم كه سبب اختلال محاسباتی می شود. تضاد منافع سبب می شود كه برضد افق تعیین شده و توافق انقلاب اسلامی حركت كنیم. در واقع وفادارای بیش از آنكه به فرهنگ باشد، به افرادی است كه ذیل آنها قرار گرفته ایم و تمامی این موارد ساختار و خروجی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل در خصوص موضوعی مانند حجاب چندین دستگاه از نهادهای فرهنگی گرفته تا نهادهای علمی و مذهبی متولی مسئله حجاب هستند، در این صورت است كه خروجی با افق تعیین شده بسیار فاصله دارد.

تعدد دستگاه ها فرار از پاسخگویی را راحت‌تر می‌كند
این كارشناس تصریح كرد: تعدد دستگاه ها معمولا فرار از پاسخگویی را راحت تر می‌كند. به طور مثال در خصوص مسئله حجاب هر دستگاهی آن را وظیفه دستگاه دیگری می‌داند. بنابراین؛ تعدد دستگاه‌ها سبب كاهش مسئولیت‌پذیری می‌شود و حتما در ایجاد كردن اختلال محاسباتی برای امور فرهنگ و فرهنگ عمومی جامعه، اهمیت فراوانی دارد.

تعدد و تكثر دستگاه‌ها، احساس بی‌عدالتی را در جامعه تسری داده است
نصیری خاطرنشان كرد: واقعیت موجود جامعه به ما می‌گوید كه این تعدد و تكثر نه تنها كمكی نكرده بلكه احساس بی‌عدالتی را در جامعه نیز تسری داده است و متاسفانه در ساحت‌های مختلف فرهنگی شاهد كارایی و اثربخشی نیستیم و اساسا وقتی می‌گوییم كه یك سازمان كارایی و اثربخشی خود را از دست داده، به این مفهوم است كه آن سازمان به لحاظ‌های مختلف دچار ورشكستگی شده است.

وقتی اقتصاد كنار واژه فرهنگ قرار می گیرد
وی به كلیدواژه "اقتصاد فرهنگ" اشاره كرد و گفت: وقتی اقتصاد كنار واژه فرهنگ قرار می‌گیرد، باعث تغییر ساحت‌ها و ساختارها می‌شود و در این میان اقتصاد پررنگ می‌شود. وقتی فرهنگ یك امر فروشی می‌شود و در ویترین قرار می‌گیرد، دیگر برای به دست آوردن آن نفع اقتصادی كه یكی از چالش‌های ما در حوزه فرهنگ است، دست به هر اقدامی زده می‌شود و در عمل اقتصاد فرهنگی با آغوش باز پذیرفته می‌شود و با یك بسته‌بندی بومی در خدمت مخاطب قرار می‌گیرد.

نصیری اضافه كرد: فاصله ایجاد شده بین امر فرهنگ و مسئله‌یابی مقام معظم رهبری در این مسئله مهم، نشان می‌دهد كه این امر تنها در شعار مانده و به مرحله عمل نرسیده است و كسانی كه در حوزه فرهنگ فعالیت دارند، دیگر به حوزه فرهنگ وفادار نیستند و خود مقوم تهاجم فرهنگی هستند و ابزاری برای تقویت تهاجم فرهنگی می‌شوند و در این صورت حتی دیگر نیازی نیست كه خارج از مرزها برای تهاجم فرهنگی برنامه‌ریزی كنند.

"نفوذ فرهنگی" یكی از دلایل تعدد و تكثر نهادهای فرهنگی است
نصیری با اشاره به اینكه برنامه ریزی فرهنگی باید در خدمت هویت و فرهنگ باشد، گفت: فرهنگ هموار یك دغدغه به شمار می‌آید و حتی اگر فردی شغلی نیز نداشته باشد، قطعا دغدغه فرهنگی دارد. در واقع فرهنگ یك كلان موضوع است و همه موضوعات ذیل آن قرار می‌گیرد و قابل توجه است. یكی از عوامل شكل‌گیری و حتی تعدد و تكثر نهادهای فرهنگی "نفوذ فرهنگی" است.

گاهی تعدد نهاد فرهنگی برای توسعه نفوذ فرهنگی است
وی خاطرنشان كرد: گاهی نهاد فرهنگی برای تولید كار فرهنگی ایجاد نمی‌شود، گاهی تعدد این نهادها برای توسعه نفوذ فرهنگی است و در این میان كجا بهتر از حوزه فرهنگ و سرگرمی و گرنه می توان با یك نهاد فرهنگی كه كارایی و اثربخشی دارد و فاقد نفوذ است، اتفاق مباركی را رقم بزند. بنابراین؛ ساحت نفوذ در اقتصاد، امنیت، سیاست مهم است و در فرهنگ غیر قابل بخشش است. فرهنگ یك زیربنا است و وقتی زیربنا تخریب شود، دیگر سایر ساحت ها اهمیتی نخواهد داشت.
نصیری تصریح كرد: مسئله شناسی نهادهای فرهنگی ما با همدیگر متفاوت است. در واقع هر نهادی یك مسئله ای را احصاء می كند این در حالی است كه باید با همدیگر هم افزا باشند.

امر فرهنگ نباید دچار سیاست زدگی شود
وی افزود: استفاده از كلید واژه‌های برخورد قهری، عامدانه و سیاست زدگی جای قطب‌نما را در حوزه فرهنگ تغییر می‌دهد.
نصیری بر نظارت به طور صحیح تاكید داشت و گفت: نمی‌شود این همه افسارگسیختگی در امر فرهنگ باشد و نهادی نظارت دقیق و درستی نداشته باشد. اگر نهادی برای نظارت وجود دارد، بنابراین؛ این خواسته نهاد نظارتی ما است، اگر نیست و نیاز به اصلاح دارد، باید به درستی به آن پرداخته شود.
وی افزود: امر فرهنگ نباید دچار سیاست‌زدگی شود و وابسته به افراد باشد. بلكه باید وابسته به اسناد بالادستی و یك برنامه بلندمدت باشد.

بیش از 400 دستگاه در كشور متولی امور فرهنگی هستند
اشراقی - كارشناس مجری: به نظر شما این همه جبهه فرهنگی، تعدد دستگاه و نهاد فرهنگی مفید است یا مضر؟ و آن را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
اسماعیلی فعال مسائل فرهنگی و كارشناس مسائل رسانه در این رابطه گفت: صحبت كردن راجع به مقوله فرهنگی به مثابه راه رفتن بر لبه تیغ است. هم نباید سیاه‌نمایی كنیم و از طرفی هم باید بپذیریم كه در وضعیت خوبی به سر نمی‌بریم و گاهی باید بعضی از حرف ها زده شود تا راه حلی برای آن پیدا شود.
وی افزود: واقعیت امر این است كه تاكنون جایی را ندیدم كه یك مسئول یا مدیر فرهنگی، در مرجعی نسبت به عملكرد خود پاسخگو باشد.
اسماعیلی با بیان اینكه بیش از 400 دستگاه در كشور به صورت مستقیم و غیرمستقیم متولی امور فرهنگی هستند، گفت: متاسفانه مقوله فرهنگی را جدی نگرفته ایم و افراد تراز اول خود را برای اداره مقوله فرهنگ به خط نكرده ایم، این در حالی است كه مقوله فرهنگ از اقتصاد نیز مهم تر است.

در حوزه فرهنگ غفلت كرده‌ایم
وی با تاكید بر اینكه در حوزه فرهنگ غفلت كرده ایم، خاطرنشان كرد: امروز كار فرهنگی مانند گذشته نیست و در عرصه داخلی و خارجی طوفان‌های فرهنگی داریم و اتمسفر فرهنگی دنیا تغییر كرده است اما ما متاسفانه مانند كشورهای دیگر از نخبگان فرهنگی خود در مسئله فرهنگ استفاده نكردیم و این مسئله خسارت سنگینی وارد كرده است.
اسماعیلی افزود: ما مدیران فرهنگی داشتیم كه نزدیك به 6 و یا 10 سال، متولی یك مجموعه و یا عضو یك شورا بودند، اما دریغ از یك خط پاسخگویی حتی در یك جلسه خصوصی. محافل ما انباشته از گزارشات غیرواقعی است و دریغ از یك مجموعه كه بخواهد نسبت به عملكرد خود پاسخگو باشند.

در حوزه فرهنگ با پدیده منحوس نفوذ مواجه هستیم/مفصل‌های فرهنگی ما احتیاج به جراحی دارد
وی تصریح كرد: در حوزه فرهنگ با پدیده منحوس نفوذ مواجه هستیم. متاسفانه عملكرد یك نهاد فرهنگی حتی به اندازه یك برگه a4 هم نیست.
اسماعیلی افزود: مفصل‌های فرهنگی ما احتیاج به جراحی دارد، در مسابقات رزمی سعی می‌شود به مفصل‌ها ضربه بزنند به این دلیل كه مفصل‌ها زود از هم جدا می‌شوند و حریف را از پای در می‌آورد و مفصل فرهنگی ما جایی است كه دستگاه‌های فرهنگی با همدیگر لینك می‌شوند و باید با هم همكاری كنند. در شهر تهران شاید بالغ بر 100 سالن اجتماعات وجود دارد. اما چرا فلان مجموعه فرهنگی برای برگزاری یك جلسه باید به بدبختی بیافتد تا یك سالن اجتماعات پیدا كند؟ و نهایتا باید هزینه سنگینی بابت این موضوع بدهد تا بتواند برنامه خود را اجرا كند. دستگاه‌های فرهنگی ما هر چه قدر زیادتر باشد من استقبال می‌كنم ولی به شرط اینكه با همدیگر همكاری داشته باشند. به طور مثال مدیری كه مسئولیت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران را دارد، باید همه امكانات خود را در خدمت مجموعه های فرهنگی كشور قرار دهد و تمامی آن به این دلیل است كه هیچ نهاد ناظری وجود ندارد.

ذائقه فرهنگی مردم تغییر كرده است
وی عنوان كرد: ذائقه فرهنگی مردم نسبت به گذشته تغییر كرده است و در مسائل فرهنگی بسیار خوشمزه خور شده اند. ما نمی توانیم همان تولیدات فرهنگی 30سال گذشته را با همان سبك و سیاق ارائه كنیم و متعجب از این موضوع باشیم كه چرا استقبالی وجود ندارد.

تولید محتوای نخ نمای دم دستی را كنار بگذاریم
اسماعیلی افزود: انواع و اقسام تولیدات فرهنگی، در بالاترین حد تكنیكی و محتوایی در دنیا در حال تولید است و همه آنها نیز در داخل كشور قابل دریافت است. اگر ما بخواهیم با چنین طوفانی رقابت كنیم باید در تراز آنها تولیدات فرهنگی داشته باشیم و در اینصورت نیاز به تكنسین های حرفه ای خواهیم داشت تا به تولید محتوای حرفه ای بپردازد و از طرفی باید تولید محتوای نخ نمای دم دستی را كنار بگذاریم.

فرهنگ، مقوله لطیفی است
وی با بیان اینكه فرهنگ مقوله لطیفی است، گفت: فرهنگ مقوله ای نیست كه با زور و فشار و قوه قهریه با آن برخورد كرد. لیكن در حوزه فرهنگ یك موضوع جدی داریم و آن هم این است كه ما در محدوده جغرافیایی ستاره خلیج فارس، محدوده جغرافیایی ذوب آهن و محدوده جغرافیای صنایع سنگین به هیچ عنوان نباید مشكل فرهنگی داشته باشیم. نباید مسئولین فرهنگی ما با بودجه بسیار پایین دست و پنجه نرم كنند.

ریل‌گذاری مال در حوزه فرهنگ، ریل‌گذاری درستی نیست
اسماعیلی با تاكید بر اینكه باید ساز و كار شناسایی و جذب نخبه برای اداره امور فرهنگی را ایجاد كنیم، گفت: هر آنچه كه تاكنون انجام شده است، كاملا تصادفی و مبتنی بر روابط شخصی بوده است. متاسفانه ریل‌گذاری مال در حوزه فرهنگ، ریل گذاری درستی نیست. اگر سیستم به درستی و با شاخص‌های دقیق طراحی شود، هر شخصی كه سمتی را برعهده می‌گیرد باید به اهداف مورد نظر دست یابد. در غیر اینصورت مشخص خواهد شد كه این فرد خروجی نداشته است.

برنامه«دور یك میز» یك میز به بزرگی ایران است كه دور این میز گفت و گوهای تخصصی پیرامون مسائل روز شكل می گیرد.
قابل ذكر است؛ روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت 12:30 به مدت 85دقیقه از آنتن این شبكه به نشانی موجFM ردیف 94 مگاهرتز پخش می‌شود.
این برنامه به تهیه‌كنندگی سیده فاطمه شعار، سردبیری علیرضا داودی و اجرا و كارشناسی محمدرضا اشراقی به روی آنتن می‌رود.