به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران، نسیم محمدی پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی كه به طور خاص درباره ادبیات دوره قاجار مطالعه و پژوهش دارد درباره اینكه آیا می‌توان از طریق ادبیات كه گویای تاریخ اجتماعی جوامع مختلف است ، یك دوره یا عصر را شناخت؟ در برنامه گفتاورد 6 مهرماه گفت: ادب ما در طول تاریخ ایران، درباری بوده و شعرا به دلیل اینكه باید از راهی ارتزاق می كردند به دربارها به عنوان مهمترین رسانه های درباری می رفتند چون همین شعرا بودند كه باید می گفتند مرزهای ما چقدر گسترده است و ما چقدر سپاه و اسب داریم. آنها در قالب حماسه، تصویری اغراق آمیز از شاه و دربار ارائه می‌دانند و به همسایه‌ها گوشزد می‌كردند كه كشور ما چقدر قوی است. شعر این شعرا همان پروپاگاندای امروزی است. به عنوان مثال شاه محمود غزنوی بسیار پذیرای شعرا بود.

وی با اشاره به اینكه این روند همچنان در دوره های بعد هم ادامه یافته و گسترده شد گفت: مهمترین ابزار برای شناخت یك مملكت در قلم یك شاعر بروز پیدا می‌كرده است.

پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی كشورمان با بیان اینكه در اواخر دوره تیموری پیوند شاعران با دربار كمتر می‌شود گفت: این وضعیت در دوره صفویه به اوج رسیده و در دوره قاجار ، شعر از دل جامعه بیرون آمده و ما عملا شاعر درباری نداریم. شعرهای اعتراضی به نقد از روش شاهان مثل دوره مشروطه در این دوره سروده می‌شود. بنابراین برای پیداكردن واقعیت‌های دوره های مختلف باید به سراغ شعر برویم نه نوشته‌های مورخان دربار.
وی در توضیح بیشتر گفت: به عنوان مثال در شعرهای قاآنی، ثنایی، انوری، سعدی و حتی حافظ كه شاعری درباری بوده نكات اجتماعی در ایهام و استعاره فراوان است.

نسیم محمدی با بیان اینكه برای شناخت تاریخ اجتماعی دوره تیموریان نیازمند شناخت ظرایف ادبی هستیم گفت: البته شاعر با شاعر فرق می‌كند. حتی انوری كه شاعری درباری است و بسیار هم از این وضعیت ناراحت است، باز دو بیت در وصف جامعه می‌گوید و 4 بیت بعدی در وصف شاه است. با این شعرا می‌توان به تصاویری از جامعه دست یافت. از لابلای این شعرها می‌توان تصاویر و نكات ظریف‌تری بیرون كشید. اما با توجه به اینكه از دوره صفویه به بعد شعرها از زبان مردم است و دیوان‌ها و شعرهای زیادی از این دوره ها باقی مانده به راحتی می‌توان به تاریخ اجتماعی دست یافت اما دیوان‌های شعرای قبلی یا از بین رفته یا از آنها كم و بخشی به آنها اضافه شده است.

كارشناس ادبیات فارسی كشورمان با تایید اظهارات دبیری مهر كارشناس مجری برنامه مبنی بر اینكه شعر قاجار هم به دو گروه قبل و پس از مشروطه تقسیم می‌شود گفت: در این دوره جسارت شعرا بیشتر شده است. هر چند شعرای نقّاد همیشه زیر تیغ بودن اما چون در آن دوره انقلاب فرانسه و تحولات عثمانی رخ داده بودند و ارتباط ایران با همسایگان بیشتر شده بود و سپس انقلاب اكتبر روسیه رخ داد، همه این اتفاقات در آگاهی و بیدارشدن مردم نقش داشته است.

وی از فتحعلی خان صبا به عنوان شاعر درباری قاجار یاد كرد و گفت: این شاعر می‌خواست شاهنشاه نامه ای حماسی شبیه شاهنامه فردوسی بنویسد اما به جای معرفی افرادی مثل رستم و سهراب به توصیف جنگ های یاران و روس می‌پردازد و در شاهنامه خود اسامی روسی آورده است. وصال شیرازی و قاآنی نابغه قصیده سرا در سالهای بعد هم در دربار بودند و بازی‌های كلامی داشتند.

او افزود: قاآنی قصاید بسیار طولانی و بلاغتی قوی دارد و اوایل دوره قاجار می‌زیسته است.وصال شیرازی، هاتف و نشاط اصفهانی هم خط زیبایی داشته اند و شعرهای خود را به شیوه قدیم می‌سروده اند.

محمدی با یادی از شعرای دوره مشروطه گفت: ملك الشعرای بهار، میرزاده عشقی، فرخی یزدی، نسیم شمال و ابوالقاسم لاهوتی شعرایی بودند كه مبارز بودند و جان خود را در طبق اخلاص گذارده بودند.

وی با تایید اظهارات دبیری مهر كه گفت: علی حاتمی در سینما نقش بسیار موثری در شناساندن دوره قاجار به مردم به ویژه در سریال هزاردستان داشته است در پاسخ به اینكه كدام یك از شعرای دوره قاجار می‌توانند تاریخ اجتماعی آندوره را به مردم معرفی كنند؟ گفت: در طول تاریخ حكومت های فعلی سعی كرده اند آثار و دستاوردهای حكومت قبلی را از بین برده و پاك كنند. حكومت پهلوی هم سعی كرد تمامی نكات مثبت دوره قاجار را بزداید و این دوره را سیاه نشان دهد.

پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی كشورمان با اشاره به روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه كه به نثر در چندین جلد نوشته شده گفت: روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه یكی از منابعی است كه می تواند به ما در آشنایی بیشتر با دوره قاجار كمك كند. ناصرالدین شاه این خاطرات از 16 سالگی تا 48 ساعت قبل از فوت نوشته است و می توانیم از طریق این خاطرات با دربار و اجتماع آن دوره آشنا شویم. ناصرالدین شاه این خاطرات را برای مردم ننوشته بلكه برای خودش نوشته است. با این وجود چون وی بسیار به سفر رفته است با نوشتن خاطرات خود تصاویر زیادی از آن دوره را در اختیار پژوهشگران می‌گذارد. علاوه بر این می‌توان به خاطرات اعتمادالسلطنه و امین الدوله اشاره كرد.

وی درباره انتشار این خاطرات گفت: از حدود 30 سال پیش، روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه توسط خانم قاضی ها خوانده شده و منتشر شد. در حال حاضر هم این خاطرات توسط بنیاد موقوفات با همت آقای عبد امین انجام می‌شود و اینجانب هم مجددا دست‌خط‌های ناصرالدین شاه را با كتاب‌های چاپ شده مقایسه كرده‌ام كه متاسفانه خیلی دقیق نبوده و امانتداری به طور كامل در آن حفظ نشده است. اگر یك نسخه دقیق از این خاطرات تهیه شود یك منبع دقیق برای مردم،پژهشگران و مفید برای ساخت سریال‌ها و فیلم‌ها است. حتی لحن ناصرالدین شاه در این خاطرات مشخص است. در حال حاضر كتاب این خاطرات حدود 8 تا 9 جلد 800 صفحه ای است اما تمامی خاطرات وی نیست. ناصرالدین شاه پس از قتل امیركبیر بخشی از خاطرات خود را از بین می‌برد و بعدها به این امحاء خاطرات اشاره دارد.

محمدی متذكر شد: ناصرالدین شاه به خواندن كتاب بسیار علاقه داشته، كتاب‌هایی از سراسر دنیا داشته و كتابخانه‌ای بزرگ در كاخ گلستان داشته است. وی خاطرات و نوشته های خود را در آلبوم‌های شاهانه با قطع وزیری می‌نوشته و یا آنها را به فرد دیگری داده تا خوشتر بنویسد، جلد كرده و تصاویری ضمیمه آن كنند. حتی ناصرالدین شاه خودش نقاشی می‌كشیده و به نوشته‌های خود اضافه می‌كرده است. این منابع در كتابخانه ملی و كاخ گلستان نگهداری می‌شوند.

مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
ما را در اینستاگرام و دیگر شبكه‌های اجتماعی با شناسه tehraan360@ پیدا و همراهی كنید.
همچنین علاقه‌مندان می توانند برنامه های رادیو تهران را از اپلیكیشن ایران صدا دریافت كنند.

*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است.