قادری كارشناس و فعال حوزه رسانه و بین‌الملل در برنامه دور یك میز بیان كرد: زمانی كه اعتماد مردم به رسانه از بین می‌رود، نظام، سرمایه اجتماعی خود را نیز از دست می‌دهد و به هر میزان كه اعتماد كاهش پیدا كند، از سرمایه اجتماعی كاسته می‌شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران؛ برنامه دور یك میز به نقد و بررسی «عملكرد رسانه‌های داخلی و رسانه‌های بیگانه» پرداخت و گفت‌وگویی با «دكتر محمد قادری كارشناس و فعال حوزه رسانه و بین‌الملل»، «دكتر داود فرید پور استاد دانشگاه و كارشناس مسائل رسانه» و در ارتباط تلفنی با «محمدجواد اخوان مدیرمسئول روزنامه جوان» انجام داده است كه مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
رسانه یك تافته جدا بافته از كلیت جامعه نیست
محمدرضا اشراقی-كارشناس مجری: آیا رسانه داخلی در مهم‌ترین بُعد از جنگ تركیبی موفق است و می‌توان دورنمای موفقی از رسانه داخلی متصور شد یا همچنان این رسانه‌های دشمن هستند كه موفق می باشند؟
قادری كارشناس و فعال حوزه رسانه و بین‌الملل در پاسخ به این سؤال گفت: رسانه یك ارتباط بسیار معناداری با بقیه ساختارهای موجود در داخل كشور دارد ما نمی‌توانیم ساختار و عملكرد رسانه و هدف‌گذاری آن را جدایی از بقیه اتفاقات، نهادها، سازمان‌ها و رویكردها در داخل كشور تحلیل و ارزیابی كنیم. ما باید رسانه را به‌عنوان یك هماهنگ‌كننده در نظر بگیریم در واقع رسانه یك تافته‌جدابافته از كلیت جامعه نیست.
قادری اضافه كرد: هر رسانه و ساختار رسانه‌ای مولفه‌ها، اركان و اجزایی دارد. الزاماً یك رسانه قوی به معنای این نیست كه تمام اركان، ابعاد و اضلاع آن در بالاترین سطح ممكن قرار دارد یا در نقطه مقابل آن جریان رسانه‌ای كه نمی‌تواند حرف و پیام خود را منتقل كند الزاماً تمام اجزا و اركان آن ضعیف عمل می‌كند و حرفه‌ای نیست. بلكه در مقاطع مختلف زمانی اگر نمونه‌ها و مثال‌های را روی میز بگذاریم و چند نمونه اتفاق و رویداد را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان نتیجه گرفت كه در بخشی از آنها و در مقاطعی رسانه در حوزه‌ای موفق‌تر عمل كرده در نهایت توانسته است ضعف دیگر اركان را بپوشاند و پیروز آن اتفاق باشد.
رسانه بیگانه به‌خوبی می‌داند چگونه باید مخاطب را با خود همراه سازد
وی در ادامه گفت: با بررسی رسانه‌های مقابل در می‌یابیم كه هم به لحاظ زیرساختی از جمله سخت‌افزار، مغزافزار و نیروی انسانی بستر كاملاً با قدمتی دارند كه در آن آزمون و خطای بسیاری انجام داده‌اند و در این راه تجربه كسب كرده‌اند، مدام بازخوردگیری كرده‌اند و اكنون به سطحی رسیدند كه در مقابل یك اتفاق مانند یك ربات عمل می‌كنند و می‌دانند چگونه با مخاطب رفتار كنند. رسانه خارجی نیز مانند رسانه داخلی از اصل خبر در ابتدا آگاه نیست؛ ولی به‌خوبی می‌داند كه مخاطب را چگونه همراه خود كند و خبرها را پلكانی و قطره چكانی به مخاطب ارائه می‌دهد تا خبر اصلی به او برسد. این فرایند است كه ما را از مسیر عقب می‌اندازد نه الزاماً دسترسی به اطلاعات دست‌به‌نقد در لحظه اول. حتماً اجزای دیگری وجود دارد كه اگر آنها بازی و نقش خود را به خوبی ایفا نكنند حتماً خروجی رسانه متناسب و مطلوب نخواهد داشت.
بسیاری از عناصر رسانه‌ای ما اساسی و اصولی چیده نشده‌اند
قادری بیان كرد: متاسفانه به دلایل متعدد عناصر رسانه‌ای ما تحصیلات مربوطه را ندارند و فرایندهای خبرنگار شدن را طی نكرده اند. بسیاری از عناصر رسانه ای ما اساسی و اصولی چیده نشده اند و چیدمان آنها بر اساس یك اصول درست و حرفه‌ای در علم ارتباطات شكل نگرفته است.
اعتماد مردم، سرمایه اجتماعی یك نظام است
وی درباره اهمیت اعتماد مردم به عنوان یك سرمایه اجتماعی گفت: وقتی اعتماد از بین می رود، نظام، سرمایه اجتماعی خود را نیز از دست می دهد و به هر میزان كه اعتماد كاهش پیدا كند، از سرمایه كاسته می شود. این در حالی است كه سرمایه اجتماعی به قدری مهم است كه كاهش و یا افزایش آن می تواند، منجر به حمله نظامی آمریكا به ما بشود یا نه.
قادری خاطرنشان كرد: اگر ما پذیرفته ایم كه در میان یك جنگ تمام عیار تركیبی قرار داریم و نمی‌دانیم چگونه نظم جبهه خود را تشكیل دهیم و منظم رفتار كنیم، باید به شیوه مدیریتی ایراد گرفت. اما در جبهه مقابل بخش قابل توجهی از توانمندی خود برای روایت سازی اصولی و منظم عمل كردن آن است و رسانه‌های مانند بی‌بی‌سی اینترنشنال و ... هیچ گاه از چارچوب مشخص شده خود خارج نمی شوند.
ثمره شاخص‌های دقیق و اطلاعات مبتنی بر پژوهش‌های دقیق، تحلیل درست است
فرید پور كارشناس مسائل رسانه در ادامه برنامه دور یك میز خاطرنشان شد: وقتی صحبت از ارزیابی می‌شود، بدین معناست كه باید یك سری شاخص‌های مشخص برای رسانه موفق و ناموفق داشته باشیم؛ بنابراین؛ حتماً ارزیابی‌ها باید مبتنی بر یك‌سری داده‌های پژوهشی واقعی باشد تا ارزیابی ما دقیق صورت بگیرد در غیر این صورت جز تحلیل چیز دیگری نخواهد بود. ما با یك جامعه كاملاً گسترده روبرو هستیم كه این جامعه گسترده از لحاظ مخاطب متفاوت است؛ بنابراین؛ نمی‌توانیم به‌صورت كلی یك ارزیابی ارائه دهیم و بگوییم در همه موضوعات مختلف توانسته‌ایم موفق عمل كنیم. در واقع نباید رسانه را به‌طوركلی مورد ارزیابی قرار داد؛ بلكه باید در سطح كلی جامعه معیارهای مشخصی وجود داشته باشد تا بتوانیم نتیجه‌گیری كنیم كه آیا اتفاقات پیش آمده مثبت بوده است یا منفی و یا چشم‌اندازی كه از آن صحبت می‌شود روشن بوده یا خیر. اگر بتوانیم این تفكیك را انجام دهیم می‌توانیم نقاط قوت و ضعف عملكردی خود را نیز مشخص كنیم. به این واسطه می‌توانیم نیازهای جامعه را تشخیص دهیم و بر اساس همان شاخص‌های دقیق و اطلاعات مبتنی بر پژوهش‌های دقیق تحلیل‌های دقیقی ارائه دهیم و مبتنی بر آن تحلیل‌ها پیشنهادهای خود را ارائه دهیم.
رسانه‌های رسمی كشور مرجعیت دارند
اشراقی - كارشناس مجری: بسیاری از نهادهای رسانه‌ای در كشور به واسطه نوع جایگاهشان در ساختار حاكمیت فی‌نفسه مسئولیت دارند كه اگر چیزی به خطا درگیر ابهام، خطا و مارپیچ سكوت می‌شود ورود كنند و آن را بشكنند و به مخاطب نیز اطلاع‌رسانی كنند آیا ما این مرجعیت ابتدایی و مقبولیت حداقلی را داریم؟
فریدپور در این‌باره گفت: قطعاً ما مرجعیت داریم. به دلیل اینكه بسیاری از حوادث در كشور از مراجع رسمی رسانه‌ای ما منتشر می‌شود و مردم برای دریافت اطلاعات اولیه به رسانه‌های داخلی رجوع می‌كنند. به طور مثال در حادثه بندر شهید رجایی مردم برای دریافت اطلاعات به كانال‌های خبری جمهوری اسلامی ایران مراجعه كردند؛ بنابراین وقتی مردم برای دریافت اطلاعات اولیه به رسانه داخلی مراجعه می‌كنند، می‌توان گفت كه قطعا مرجعیت وجود دارد منتهی اینكه باید دید كه در ادامه فرایند، رسانه داخلی چگونه از مرجعیت برای ارائه روایت درست و متناسب با اهداف و كاركردهای ملی بهره می گیرد.
ارائه یك روایت درست در رسانه نیازمند احترام به علم ارتباطات است
وی افزود: ارائه یك روایت درست در رسانه نیازمند احترام به علم ارتباطات است. همان‌طور كه هیچكس توقع ندارد یك بیماری پیچیده مغزی را حتی یك پزشك عمومی درمان كند و به بهترین متخصص مراجعه می‌كنند در حوزه رسانه هم همینطور است و باید به علم ارتباطات احترام گذاشته شود اگر ما معتقد هستیم كه امروز افكار عمومی واجب‌ترین واجبات یك جامعه برای رسیدن به اهداف خود است و بر این باور هستیم كه افكار عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است و دشمن راه نفوذ خود را از راه مدیریت بر افكار عمومی دنبال می‌كند. بنابراین؛ برای ورود به صحنه مدیریت افكار عمومی می‌بایست بهترین و متخصص‌ترین افراد را در این حوزه به كار ببریم، اگر این كار را انجام ندهیم قافله را خواهیم باخت.
باهوش‌ترین افراد یك جامعه باید در حوزه ارتباطات قرار بگیرند
این كارشناس با تأكید بر اینكه باهوش‌ترین افراد یك جامعه باید در حوزه ارتباطات قرار بگیرند، گفت: در علم ارتباطات ما با پیچیده‌ترین حالت ممكن روبرو هستیم و آن نیز مدیریت اذهان یك جامعه است. در دسته‌بندی علوم توسط آگوست كُنت جامعه‌شناس غربی، اصول علوم را چنین طبقه‌بندی می‌كند:1- ریاضی 2-ستاره‌شناسی 3-فیزیك 4-شیمی 5-زیست‌شناسی 6-جامعه‌شناسی. كنت، جامعه‌شناسی را به‌عنوان ملكه علوم معرفی می‌كند، زیرا موجودیت آن ناشی از تكامل سایر علوم بوده و به همین جهت در مرتبه اعلی قرار دارد. به دلیل اینكه در حوزه علوم‌انسانی و اجتماعی كه افكار عمومی ذیل آن می‌شود، با تنوع و پیچیدگی افراد سروكار داریم.
نمی‌توان رسانه را انكار كرد
فرید پور افزود: ما با یك پیچ پیچیدگی بسیار خاصی در حوزه مدیریت افكار و اذهان جامعه كه بخش اعظم آن بر اساس حوزه رسانه است، سروكار داریم. به دلیل اینكه معتقد هستیم رسانه مانند خورشید در تمام اذهان است و نمی‌توانیم آن را انكار كنیم و یا آن را از زندگی خود جدا كنیم و كنار بگذاریم؛ بنابراین؛ برای یك عملكرد موفق و مدیریت اذهان باید بتوانیم بر روایت‌های نادرست دشمن غلبه كنیم باید به علم ارتباطات احترام گذاشت. علم ارتباطات یك علم تخصصی است كه می‌بایست افراد در این علم پرورش یابند. این علم یك علم بالنده و زنده است كه نمی‌توان به اطلاعات قبلی اكتفا كرد؛ لذا باید افرادی را به حوزه رسانه ورود دهیم كه باهوش و خلاق باشند تا بتوانند آن واقعه را با درك درستی كه از محیط دارند و با بسته‌بندی زیبا به مخاطب ارائه دهند تا مخاطب جذب این تولید محتوا شود، ولی متأسفانه در واقعیت این‌طور نیست.
وی همچنین گفت: اگر موفق شدیم شرایطی را فراهم بیاوریم كه اولویت انتخاب نمره یك‌های كنكور كشور حوزه‌های مرتبط با رسانه باشد آن موقع توانسته‌ایم به آینده امیدوار باشیم. در این صورت افراد قوی‌تر در حوزه رسانه جذب خواهیم كرد و موفق‌تر عمل می‌كنیم این همان كاری است كه دشمن انجام می‌دهد و موفق هم هست.
آنجا كه رسانه ملی شاهكار عمل می‌كند
فرید پور اضافه كرد: در یك ارزیابی كلی نمی‌توان به طور مطلق نه خود را بازنده و نه دشمن را پیروز بدانیم. اتفاقات مثبت زیادی افتاده است كه رسانه داخلی توانسته مدیریت درست خبری انجام دهد به طور مثال می‌توان به‌اتفاق هك‌شدن پمپ‌بنزین‌ها اشاره كرد. باید گفت كه رسانه ملی نسبت به این قضیه شاهكار عمل كرد. ما می‌توانیم با یك خرد جمعی در این حوزه و به‌كارگیری متخصصین این امر موفق‌تر از گذشته عمل كنیم.
اعتماد یك رسانه، مثل آبروی اوست
وی بیان كرد: اعتماد مثل آبرو می‌ماند ذره‌ذره جمع می‌شود؛ ولی ممكن است به یكباره از دست برود ما باید در تمام فرایندهای خود به نكاتی كه منجر به اعتماد می‌شود، دقت ویژه‌ای داشته باشیم. مخاطب باید با رسانه احساس هم‌زاد پنداری داشته باشد. كار رسانه ما سخت است به این دلیل كه در مقابل روایت‌هایی كه رسانه داخلی از وقایع دارد و نگاه كلانی كه باید داشته باشد روایت‌ها و هجمه‌های بسیاری وجود دارد. رسانه داخلی برای به‌دست‌آوردن اعتماد می‌بایست با مردم در تعامل باشد مردم وقتی مشكلات خود را از زبان رسانه داخلی می‌شنود، احساس می‌كنند كه حرف آنها زده می‌شود.
رسانه باید زبان دیدگاه‌های مختلف مردم باشیم
فریدپور تصریح كرد: برای اعتمادسازی باید از تكنیك‌های رسانه‌ای درستی استفاده كنیم. یكی از این تكنیك‌ها این است كه بتوانیم زبان دیدگاه‌های مختلف مردم باشیم. ارائه یك قرائت بسته و محدود از اتفاقات منجر به این می‌شود كه بسیاری احساس كنند كه رسانه داخلی بسته عمل می‌كند درحالی‌كه ما می‌توانیم با تكنیك‌های رسانه‌ای اعتماد مخاطب خود را جلب كنیم، صادقانه رفتار كنیم و شفافیت داشته باشیم.
باید وابستگی رسانه داخلی به جناح‌ها به حداقل ممكن برسد
وی اضافه كرد: باید وابستگی رسانه داخلی به جناح‌ها به حداقل ممكن برسد. در واقع انصاف و بی‌طرفی در موارد متعدد می‌تواند برای یك رسانه اعتمادسازی كند وقتی بتوان در حوادث مختلف اتفاقات را صادقانه مطرح كرد و ابهامات در ذهن مخاطب را برطرف كرد برای رسانه داخلی كسب اعتبار حاصل می‌شود و در مواقع مختلف و در شرایط بحرانی مردم به رسانه داخلی و گفته‌های آن اعتماد خواهند كرد؛ ولی متأسفانه ما در برخی از حوادث كه شاید هم نقش رسانه ملی در آن پررنگ نبوده است اتفاقاتی افتاده كه رسانه‌های مختلف از جمله رسانه‌های بیگانه ضربه شدیدی به آن وارد كرده‌اند.
در حوزه رسانه به مركز فرماندهی رسانه‌ای نیاز است
این كارشناس تأكید كرد: وقتی فرماندهی رسانه‌ای واحد داشته باشیم و خط سیرها و راهبردهای كلان مشخص شود و هر فردی در قبال تولید محتوایی كه انجام می‌دهد، پاسخگو باشد.
عدم هماهنگی ریشه‌ای در رسانه داخلی
اشراقی - كارشناس مجری: به طور كلان یك عدم هماهنگی ریشه‌ای رسانه‌ای وجود دارد كه سبب شده تا به یك مركز فرماندهی رسانه و یك ستاد مشترك در رسانه نیاز پیدا كنیم. به نظر شما آیا چنین مركزی وجود دارد یا هست و ما استفاده نمی‌كنیم و اساساً كجا باید شكل بگیرد تا چنین وضعیت آشفته‌بازار رسانه‌ای نداشته باشیم؟
اخوان مدیرمسئول روزنامه جوان در ارتباط تلفنی با برنامه دور یك میز درباره گفت: به این سؤال می‌توان از دو منظر پاسخ داد در همه جای دنیا نهاد تنظیم‌گری در حوزه رسانه وظیفه دارد خطوط كلی فعالیت رسانه‌ها و همچنین خطوط قرمز آنها را به‌خصوص در حوزه منافع ملی و امنیت ملی ترسیم كند و اجازه ندهد یك نوع فضای هرج‌ومرج رسانه‌ای بر افكار عمومی حاكم شود و اتفاقاً در همه كشورها حتی كشورهایی كه ادعای آزادی بیان دارند نیز نهادهای تنظیم‌گر قوی وجود دارد كه متأسفانه در كشور ما چنین نهاد تنظیم‌گری وجود ندارد ما نهادهای نظارتی پراكنده‌ای در حوزه تنظیم‌گری داریم كه اولاً با همدیگر هم‌افزایی ندارند و دوما میان آنها حفره‌هایی وجود دارد كه برخی از این حفره‌ها استفاده می‌كنند تا فعالیت‌های غیرقانونی انجام دهند؛ مانند فضای مجازی كه تقریباً یك عرصه رها شده‌ای است.
میان نهادهای نظارتی و تنظیم‌گری در حوزه رسانه فاصله وجود دارد
اشراقی-كارشناس مجری: اساساً این گپ و شكاف باعث می‌شود مارپیچ‌های سكوت تشدید شود و فضای ابهام و آشفته در كشور در كنار اشباع و هزار فن مهندسی پیام شكل بگیرد. به نظر شما باید از كجا شروع كنیم تا دست كم این حوزه جدی نفوذ دشمن بسته شود؟
وی در این باره گفت: برای رسیدن به این منظور باید چند اتفاق هم‌زمان بیفتد. یك؛ مراجع فعلی نظارتی و تنظیم‌گری تكلیف خود را با همدیگر مشخص كنند. به طور مثال؛ در موضوع شبكه نمایش خانگی كه البته فقط هم رسانه نیست و به‌نوعی بخش فرهنگی نیز است میان ساترا، سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گپ وجود دارد و برخی نیز از همین فاصله به وجود آمده استفاده می‌كنند. همچنین در بین فضای مجازی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این فاصله دیده می شود. دستگاه‌های نظارتی مسئول باید تكلیف خود را با همدیگر مشخص كنند و مسئولیت هر حوزه با یك نهاد مسئول باشد. در واقع هر آنچه كه ما از آن به‌عنوان یك رسانه یاد می‌كنیم باید مشخص شود كه كدامین نهاد بر آن نظارت می‌كند.
اخوان اضافه كرد: مسئله دوم این است كه تك‌تك انسان‌هایی كه از آنها به‌عنوان فعال رسانه یاد می‌شود باید وارد فرایند نظارت شوند تا پاسخگوی عملكرد خود باشند و خود را در مقابل قانون و مردم مسئول بدانند و هیچ رسانه‌ای خود را خارج از این چهارچوب نبیند و نهادهای نظارتی در گام‌های پیشگیرانه وارد شوند.
برنامه «دور یك میز» یك میز به بزرگی ایران است كه دور این میز گفت‌وگوهای تخصصی پیرامون مسائل روز شكل می‌گیرد.
قابل‌ذكر است؛ روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت 12:30 به مدت 85 دقیقه از آنتن این شبكه به نشانی موج FM ردیف 94 مگاهرتز پخش می‌شود.
علاقه‌مندان می‌توانند نظرات خود را از طریق سامانه پیامكی 3000094 و شماره در پیام‌رسان‌های مجازی به اشتراك بگذارند. این برنامه به تهیه‌كنندگی سیده فاطمه شعار، سردبیری علیرضا داودی و اجرا و كارشناسی محمدرضا اشراقی به روی آنتن می‌رود.
مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایت WWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
كانال رادیو تهران را در پیام رسان بله به نشانی tehraan360@ جستجو كنید.
علاقه‌مندان می‌توانند برنامه‌های رادیو تهران را از اپلیكیشن ایران صدا دریافت كنند.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است.
