محمدعلی فروغی كه بود و چه كرد؟

این برنامه زادگاه من مروری كوتاه بر زندگی محمدعلی فروغی دارد، بشنوید.
محمدعلی فروغی (1254 – 5 آذر 1321) معروف به ذُكاءالملك سیاستمدار ایرانی بود كه در دوره پهلوی، سه بار نخست‌وزیر شد.

محمدعلی فروغی یكی از معدود شخصیت‌های فرهنگی عصر قاجار و پهلوی است كه عامل به وجود آورنده سه حادثه بزرگ تاریخی در ایران بود. او در سقوط سلسله قاجار و به سلطنت رسیدن رضا پهلوی و همچنین مقاومت در برابر حاكمان انگلیس و جلوگیری از سلب سلطنت از خاندان پهلوی نقش حیاتی داشت. به اصرار او پادشگاهی انگلستان پذیرفت سلطنت از رضا به محمدرضا پهلوی منتقل شود.

پس از تصویب قانون خلع قاجار از سلطنت، حكومت موقت به رضاشاه منتقل شد و او نیز سرپرستی دیوان و دولت را رسما به محمدعلی فروغی سپرد. رضاشاه چهار روز بعد فروغی را رسما به عنوان اولین نخست‌وزیر حكومت پهلوی منصوب كرد و او هم فردای این انتصاب اعضای كابینه‌اش را به پنجمین دوره مجلس شورای ملی معرفی و رأی اعتماد گرفت.

میزان احترام رضاشاه به فروغی و تیمورتاش و داوری در مراسم تاج‌گذاری نشان داده شد. فروغی و تیمورتاش در حالی در تاریخ چهارم اردیبهشت 1305 با كالسكه سلطنتی به این مراسم آورده شدند كه قبل از مراسم، نشان درجه اول تاج یعنی مهمترین نشان افتخار كشور توسط رضاشاه به آنان اهدا شده بود.

محمدعلی فروغی در روز جمعه 6 آذر 1321 ساعت 15 بعدازظهر در سن 65 سالگی بر اثر سكته قلبی در تهران درگذشت و در آرامگاه خانوادگی در ابن بابویه در شهر ری به خاك سپرده شد.

رضاشاه بعد از نشست بر تخت سلطنت به تدریج و به دلایل مختلف نسبت به حامیان و نزدیكان نزدیكش بدبین شد. او از اواخر بهمن 1304 از طریق عبدالحسین تیمورتاش به فروغی پیام فرستاد كه از نخست‌وزیری استعفا دهد و او نیز بعد از چهار ماه در تاریخ 15 خرداد 1305 تن به خواسته او داد.

محسن فروغی پسر محمدعلی فروغی سال‌ها بعد در خاطره‌ای علت این درخواست را اینگونه توضیح داد: «استعفای پدرم از نخست‌وزیری علل و جهات مختلفی داشت. دخالت‌های تیمورتاش كه آن زمان وزیر دربار بود و عدم سازش پدرم با اقلیت مجلس بخش مهمی از این دلایل است. از سوی دیگر نزدیكی خلق و خوی تند میرزا حسن مستوفی‌الممالك معروف به آقا و تجربه پنج بار رئیس‌الوزرایی او در عصر قاجار موجب شد رضاشاه او را جانشین پدرم كند.

بعد از استعفای فروغی از نخست‌وزیری او با رضاشاه قهر كرد و از او خواست تا به اتفاق خانواده به اروپا برود اما شاه با كناره‌گیری مطلق او از سیاست مخالفت كرد. با دستور رضا شاه، مستوفی‌الممالك محمدعلی فروغی را به سمت وزیر جنگ منصور كرد و او را تا پایان دوره نخست‌وزیریش در این سمت حفظ كرد.

فراماسونری كه در سراسر دنیا به صورت آزاد و در راستای منافع برخی دول بزرگ هم‌چون انگلیس حركت می‌كند، از جمله تشكیلاتی است كه به طور رسمی‌ فعالیت خود را از زمان قاجار در ایران آغاز نمود. پدر فروغی نیز از متاثرین میرزا ملكم خان از پیشكسوتان ترویج فرهنگ غرب و فراماسونری در ایران بود و فروغی هم از فراماسون‌های ایران شد.
وی در 1286ش در 32 سالگی از بنیان‌گذاران لژ بیداری ایران بود و به مقام استاد اعظم با عنوان خاص چراغدار نائل شد.

فردوست معتقد است فروغی حلقه واسط نسل كهن فراماسون‌های عهد قاجار با نسل بعد بود و روح فراماسونری را از طریق اهرم حكومت و سیاست در كالبد فرهنگ جدید ایران دمید و در دوران خانه‌نشینی استعدادهای برجسته علمی‌ و فرهنگی را جذب كرد و با كمك‌های مادی و سیاسی مورد حمایت قرار داد و بر مشاهیر فرهنگی زمان خود نفوذ معنوی زیادی داشت. وی‌اندیشه‌پرداز سلطنت پهلوی بود. رواج باستان‌گرایی و حتی علاقه‌اش به شاهنامه فردوسی و صرف وقت بر آن، تا جایی كه در راستای سلطنت پهلوی به جعلیاتی در ابیات كشیده شد و ملك‌الشعرای بهار را به واكنش واداشت و حتی برخی‌اندیشمندان مسلمان هم‌چون سهرودی را نه به عنوان حكمای اسلامی‌ بلكه به مثابه میراث‌ دانایان ایران باستان معرفی نمود.

مجموعه پادكست «زادگاه من» به تهیه كنندگی سیدمیثم كطائیان و نویسندگی محبوبه نجفعلی از رادیو تهران پخش شده است.
می توانید در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است