به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران: برنامه «میدان جمهوری» بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب، به تجربیات گذشته نگاهی می‌پردازد. برنامه میدان جمهوری 15 بهمن ماه با موضوع توسعه شهر تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تاثیرات آن بر زیست این كلانشهر با رویكر مزیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌ها و با حضور حسین حاتمی نژاد استاد دانشكده جغرافیای دانشگاه تهران، حنانه میر وكیل كارشناس اداره كل شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و حمیدرضا صارمی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران بر روی آنتن رفت.

میر وكیل: طرح‌های جامع و تفصیلی، نتیجه برنامه‌ریزی جامع با مدیریت متمركز دولتی است
حنانه میر وكیل در خصوص توسعه شهر تهران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: از حدود 1920 تا 1960 برنامه‌ریزی جامع با مدیریت متمركز دولتی و با هدف توسعه كلان اقتصادی و ساماندهی كالبدی در جهان رایج می‌شود كه خروجی آن طرح‌های جامع و تفصیلی است.
وی افزود: طی سالهای1960 تا 1980 برنامه‌ریزی سیستمی با هدف نظارت و هدایت سیستم شهری رایج می‌شود. طرح های ساختاری محلی و استراتژیك در این دوره شكل می‌گیرد.
او گفت: از 1980 تا به حال هم برنامه ریزی دموكراتیك با هدف تامین عدالت اجتماعی و توسعه پایدار رایج است كه مدیریت مشاركتی را در دستور كار داده است.

میر وكیل: رویكرد طرح جامع شهری تهران از بالا به پایین است
او در خصوص تهران گفت: وضعیت كاربری زمین در حال و آینده با استفاده از نقشه‌های تفصیلی و ضوابط اجرایی مشخص شده و برنامه‌ریزها متخصصان آن هستند. این رویكرد از بالا به پایین است و مغایر رویكردهای نوین توسعه شهری است. اگرچه حركت‌هایی برای آن انجام شده است. در این رویكرد بر فرایندها تمركز شده و ظرفیت‌سازی انجام شده و بر ابتكارات و مساعدت شهروندان تاكید می‌شود.

میر وكیل: هدف طرح جامع شهر تهران، كاهش تراكم جمعیتی بود كه محقق نشد
میر وكیل در ادامه این گفتگوی رادیویی اظهار داشت: در خلال سالهای 1335 تا 1355 جمعیت شهر تهران سه برابر شد و این رشد موجب شد تا طرح جامع تهران در سال 49 تصویب شود. هدف این طرح تمركزدایی و كاهش تراكم جمعیتی شهر تهران بود اما اهداف آن محقق نشد و شهر از غرب گسترش یافت. چون صنایع تهران در غرب تهران قرار گرفتند و كرج و شهرك‌های اقماری به این مناسبات اضافه شدند. مشكل ترافیكی شهر تهران تشدید شد و حمل و نقل كارآمد عمومی شكل نگرفت و كاهش جمعیت هم محقق نشد و بر خلاف آن تراكم جمعیت افزایش پیدا كرد. محدودیت صنایع تا شعاع 120 كیلومتری تهران دیده شد كه بواسطه آن رونق شهرك‌های صنعتی قم و قزوین و سمنان را شاهد هستیم. این برنامه‌ریزی سازمان كل كشور را تحت تاثیر قرار داد. در دوره 1355 تا 1390 نرخ طبیعی رشد جمعیت كاهش پیدا كرد اما مهاجرت به تهران افزایش یافت.

میر وكیل: تهران، وزنه سنگینی شده است كه همه منابع كشور را به سمت خود می‌كشد
نظریه تور و وزنه می‌گوید: وزنه سنگین‌تر همه وزنه ها را به سمت خود می‌كشد و تهران دقیقا همین نقش را ایفا می‌كند و به دلیل سرازیر شدن منابع به سمت تهران شاهد افزایش جمعیت آن هم هستیم.

حاتمی‌نژاد: هیچ یك از طرح‌های جامع شهری كشور واقع‌گرایانه نبوده است
حاتمی نژاد استاد دانشگاه تهران در ادامه این گفتگو با اشاره به اینكه اجرای طرح جامع تهران از سال 1349 آغاز شد در خصوص روند برنامه‌ریزی‌های توسعه شهر تهران از پیش از انقلاب گفت: به طور كلی هیچ یك از طرح های جامع ما پیش از انقلاب اسلامی ایران و پس از آن واقع گرایانه نبوده است. پیش از انقلاب ما بیشتر برنامه‌روزی داشتیم تا برنامه‌ریزی و این مشكل هنوز هم ادامه دارد. ما در خلال سالهای 1358 تا 1368 به دلیل شرایط موجود مثل جنگ، برنامه توسعه عمرانی نداشتیم.گاهی اوقات نابرنامه‌ریزی بهتر از برنامه‌ریزی غلط است. در حال حاضر رویكرد فرایندها به دنبال فضای گفتمانی به شرط وجود جامعه مدنی با احزاب فعال و رسانه‌های مستقل است و مردم باید بر حسن اجرای آن نظارت داشته باشند و اینكه ما مردم را از برنامه‌ها مطلع كنیم كافی نیست بلكه مشاركت واقعی مردم مهم است.

حاتمی‌نژاد: تكنوكرات بودن مدیران شهری، موجب شده مردم به كنار بروند
او با اشاره به موضوع «حق به شهر» و اینكه امكانات یك شهر برای شهروندان ریشه در دموكراسی دارد گفت: سرانه‌ها صرف نظر از جنسیت، نژاد، مذهب و طبقه اجتماعی یك اصل پذیرفته شده است و شكل سیاست‌ورزی یك حاكمیت بر آن تاثیرگذار است. تكنوكرات بودن مدیران شهری پیش از انقلاب اسلامی ایران و پس از آن موجب شده مردم به كنار بروند.

حاتمی نژاد: پیش از انقلاب اسلامی ایران به اشتغال و پتانسیل مناطق محروم توجه نمی‌شد
وی در خصوص علت مهاجرت به تهران گفت: نبود طرح آمایش ملی، ضعف در اجرای طرح‌های كالبد ملی و بسط روابط سرمایه‌داری از نوع رانتیر(عایدی بدون زحمت) موجب افزایش جمعیت تهران شده است. ایران یك كشور متنوع با شهرهای خام زیاد است. شهرهای ما بیشتر انگلی هستند تا مولد و به درد اقتصاد پایه نمی‌خورند چون تولید ندارند و نمی‌توانند ارز به كشور وارد كنند. پیش از انقلاب اسلامی ایران ، بیشتر به شهر و صنعت توجه داشتند نه به ایجاد اشتغال و ایجاد پتانسیل در مناطق محروم.

حاتمی نژاد: شهر یك كالبد نیست بلكه محل تعاملات اجتماعی و شكل‌گیری فرهنگ است
وی در خصوص طرح پهن‌دشت كه در آمریكا اجرا می‌شد و در ایران هم در طرح جامع شهری استفاده شد گفت: آمریكا 6 برابر ایران وسعت دارد . ما شهر را فضای كالبدی نمی‌دانیم بلكه شهر محل تعاملات اجتماعی و شكل‌گیری فرهنگ و انباشت سرمایه و ذخیره‌گاه ویژگی‌های تمدنی یك جمعیت است. طرح های ما باید متناسب با ساختار اقتصادی، ارزش های فرهنگی و سابقه تاریخی ما باشد.

حاتمی نژاد: نظام اقتصادی كلان ملی باید از یك نظام قمارخانه‌ای به نظام اسلامی تغییر كند
حاتمی نژاد افزود: ما ربا و بهره را حرام می‌دانیم.ما باید نظام اقتصادی كلان ملی را از یك نظام اقتصادی قمارخانه‌ای به نظام اقتصادی اسلامی تغییر دهیم. الگوهای توزیع نابرابر ثروت، درآمد و قدرت باید اصلاح شده به سمت تعادل پیش برود.برای اینكار باید راهبرد توسعه شهری داشته باشیم. باید بتوانیم به صورت تاكتیكی و موضعی مشكلات شهری را حل كنیم.

حاتمی نژاد: مدیریت یكپارچه شهری بسیاری از مشكلات را حل خواهد كرد
این استاد دانشگاه تهران افزود: برابری فرصت‌ها و شمول اجتماعی؛ كیفیت زندگی؛ تكمیل زیرساخت‌ها؛ بهره‌وری؛ پایداری زیست محیطی و حكمروایی خوب شهری و اتحاد گروه‌ها با شهرداری و داشتن مدیریت یكپارچه شهری بسیاری از مشكلات را حل خواهد كرد.

حاتمی نژاد: شهردار باید مستقیم توسط مردم انتخاب شود نه شورای شهر
او تاكید كرد: شهرداری باید قدرت مالی و برنامه‌ریزی اصلی را داشته باشد. به اعتقاد من شهردار مثل رئیس جمهور است. شهردار باید مستقیماً توسط مردم انتخاب شود نه شورای شهر. چون بازیچه دست اعضای شورای شهر می‌شود.

صارمی: شهرسازی ایران بر اساس شهرهای پهن‌دشتی با محور خیابان تعیین شده است
حمیدرضا صارمی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران در ادامه این گفتگوی رادیویی در خصوص شهر جامع شهر تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: شهرسازی ایران ابتدا بیشتر نوع اجاره نشینی سبك فرانسه و انگلیس بود قرار بود یك شركت فرانسوی این طرح را مطالعه كند اما با اتفاقی در سازمان مدیریت فرمانفروایان این طرح را گرفته به سمت سبك آمریكایی برد كه بر اساس شهرهای پهن‌دشتی با محور خیابان تعیین شده است. مورفولوژی شهری كشور ما از سال 49 مثل تهران، سمنان، مشهد، بوجرد، كاشان وگنبد كاووس بر اساس خیابان طراحی شده‌اند.

صارمی: در دهه 60 ، به طرح آمایش سرزمینی تیر خلاص زده شد
او افزود: طرحی در سال 51 برای آمایش سرزمینی تنظیم می‌شود كه بر اساس آن فضا و فعالیت جمعیت بوده است. این طرح پس از انقلاب مدتی معطل مانده اما به خاطر اهمیت آن در دهه 60 بین وزارت مسكن و شهرسازی و سازمان برنامه در اجرای این طرح اختلاف ایجاد می‌شود با ورود نخست وزیر بخش كالبدی به وزارت راه و شهرسازی و جمعیتی به سازمان برنامه و بودجه سپرده می‌شود. با اینكار تیر خلاصی به طرح آمایش سرزمینی زده شد.

صارمی: 40 درصد جمعیت كشور در 9 شهر زندگی می‌كنند
صارمی گفت: بر اساس آمار سال 95، جمعیت شهرنشین كشور حدود 59 میلیون و حدود 21 میلیون در روستاها بوده است. حدود 9 میلیون نفر از جمعیت شهرنشین در تهران سكنی داشتند. در حال حاضر از بین 1400 شهر كشور 30 درصد جمعیت در حدود 1200 شهر زندگی می‌كنند. حدود 70 درصد جمعیت كشور در 90 شهر زندگی می‌كنند و از این بین 40 درصد جمعیت كشور در 9 شهر زندگی می‌كنند.

صارمی: سرعت تغییرات جمعیتی در كشور، طرح‌های شهری را با شكست مواجه كرده است
او افزود: سرعت تغییرات جمعیتی در كشور، طرح‌های شهری را با شكست مواجه كرده است. ضمن اینكه نظام ایده‌ها با نیازها شكل می‌گیرد اما طرح‌های جامع و تفصیلی مقید هستند .

صارمی: در تهران از ساختمان‌های مسكونی با كاربری اداری استفاده می‌شود
او با اشاره به اینكه پهنه اداری در تهران بسیار كم است گفت: تهران مركز سیاسی، اقتصادی و... است و ما نیاز به دفتر اداری داریم اما ساختمان اداری نداریم و مجبوریم از ساختمان‌های مسكونی با كاربری اداری استفاده كنیم .

صارمی: مجری طرح جامع شهری، شهرداری است
وی در پاسخ به اینكه در حال حاضر چگونه می‌توان این مشكل را حل كرد؟ گفت: به طور معمول، مرجع تهیه‌كننده طرح شورای عالی معماری و شهرسازی و مرجع اجرا مدیریت شهری شهرداری است. شورای عالی از موضوعات شهری شناخت كمی داشته زبان و ماموریت متفاوتی هم دارد و چون مراجع تهیه كننده و مجری دو نهاد متفاوت هستند.

صارمی: طرح های ساختاری و راهبردی تهران در نبود شرح خدمات تیپ 12بر زمین ماند
او گفت: كمیته بازنگری در سال 77 در شورای عالی معماری و شهرسازی تشكیل شد تا به سمت طرح های ساختاری و راهبردی بروند اما شرح خدمات تیپ 12 كه سالها بر اساس آن طرح‌های جامع و تفصیلی كشور تهیه می‌شدند، باقی ماند.

صارمی: در تهران محدودیت ایجاد كردیم اما حومه نشینی شكل گرفته است
او برای حل مشكل پیشنهاد كرد: باید از طرح‌های كالبدی به سمت طرح‌های فضایی برویم و ابعاد مختلف را ببینیم. در 24 ساعت تهران 7 میلیون و 500 هزار نفر ورودی و خروجی دارد. ما در تهران محدودیت ایجاد كردیم اما حومه نشینی شكل گرفته است و تمام مراودات شهرهایی مثل اسلامشهر در تهران انجام می شود.

صارمی: در شهرها باید از طرح‌های تكنوكراتیك به سمت طرح‌های مشاركتی برویم
صارمی با بیان اینكه مردم، صاحبان شهر هستند و بهتر از ما شهر را اداره می كنند گفت: مردم در شهر نظاره‌گر منفعل هستند و منتطرند تا ما چه كاری انجام می‌دهیم. باید از طرح‌های تكنوكراتیك به سمت طرح‌های مشاركتی برویم. باید از ظرفیت‌های یك شهر استفاده كنیم. طرح‌ها باید مسئله‌گرا باشند.

صارمی: باید در رویه‌های اداری و اجرایی و الزامات قانونی و نهادی بازنگری شود
او در مثالی گفت: 40 سال منطقه كن زیر تیغ برنامه‌های ما بوده اما همچنان یك خانه دست نخورده، امسال با حضور مدیران شهری در «كن» طرحی موضعی با نظر مردم تهیه شد. در طول 4 ماه 80 نفر برای پروانه ساخت مراجعه كرده اند. ما باید در رویه‌های اداری و اجرایی و الزامات قانونی و نهادی بازنگری كنیم.

صارمی: اگر شهردار فقط به مردم پاسخگو باشد، سرعت شاخص‌های كیفیت زندگی 6 برابر خواهد شد
معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران افزود: تهران از لحاظ آب و خاك (توپوگرافی ، موقعیت قرارگیری ، كوهپایه ای بودن، موقعیت دسترسی، نوع سكونت و ساختمان های تاریخی و ...) در ایران بی‌نظیر است. مدیریت شهری تهران معادل 6 كشور حوزه خلیج فارس را مدیریت می‌كند. اگر مدیریت واحد و یكپارچه شهری شكل بگیرد و قدرت مدیریت شهری افزایش پیدا كند اگر شهردار، مقامی باشد كه فقط به مردم پاسخگو باشد، سرعت شاخص‌های كیفیت زندگی 5 تا 6 برابر خواهد شد.


مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
كانال رادیو تهران را در پیام رسان بله به نشانی tehraan360@ جستجو كنید.
علاقه‌مندان می‌توانند برنامه‌های رادیو تهران را از اپلیكیشن ایران صدا دریافت كنند.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است.