به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران؛ ضیاء الدین شعاعی هیات علمی پژوهشكده حفاظت آبخیزداری وزارت جهاد كشاورزی در دومین قسمت از برنامه «گفتاورد» رادیو تهران كه با موضوع آبخیزداری بر روی آنتن رفت اظهار داشت: تراكم جمعیتی استان تهران جزو موارد نادر است. تاكید می‌كنم وقتی تراكم جمعیت بالا است یعنی تعداد بهره‌برداران بالا است به همین جهت مصرف بیش از اندازه آب و زمین و خاك را در پی خواهد داشت و برای اینكه منابع خود را از دست ندهیم باید برنامه‌های خاص داشته باشیم.

آبخیزداری یعنی چه؟
وی درباره مفهوم آبخیزداری گفت: واژه آبخیز یعنی مقدار آبی كه روی یك عرصه می‌بارد، روان و از یك نقطه خارج می‌شود.به عنوان مثال وقتی باران می‌آید بارانی كه در حیاط یك منزل جمع و وارد چاه فاضلاب همان منزل می‌شود، اصطلاحا این واحد ساختمانی یك آبخیز است چون ارتباط آن با منزل كناری قطع شده است. در منابع طبیعی هم همین حالت وجود دارد. تپه ماهورهایی كه به ظاهر تكرار شونده و عضو یك مجموعه هستند، توسط خط الرأس كوه‌ها و تپه ها از هم جدا شده اند . آبخیز به یك واحد مورفولوژیكی یا زمینی گفته می‌شود كه بارش بر آن از یك آبراهه خارج می‌شود.

با انتقال آب از آبخیزهای دوردست به تهران، نظام چرخه طبیعی را به هم زده ایم
شعاعی بیان كرد: آبخیزها استقلال نسبی دارند به همین جهت باید واحد مدیریتی هم برای آن در نظر گرفته شود.برای یك واحد آبریز كوچك نمی‌توان بهره برداری زیاد كرد. مثل تهران كه با ایجاد سد تلاش می‌كنیم تا بتوانیم آب مورد نیاز جمعیت آن را تامین كنیم.در حقیقت ما نظام طبیعی آبخیز را با تحمیل مصرف كنندگان بیش از حد به استان تهران دچار چالش كرده ایم. ما مجبور شده ایم آب را تهران از سدهای كرج، طالقان، لتیان، ماملو و لار به تهران انتقال بدهیم . با اینكار نظام چرخه طبیعی را به هم زده ایم.

آمایش سرزمینی به ما می‌گوید ظرفیت منابع یك حوزه آبخیز چقدر است
او تاكید كرد: آبخیز ظرفیتی دارد. آمایش سرزمینی به ما می‌گوید ظرفیت منابع یك حوزه آبخیز چقدر است. با این توصیف در آبخیزداری برای منابع آب، خاك و پوشش گیاهی باید برنامه داشته باشیم كه اصطلاحا این مجموعه مدیریت جامع حوزه آبخیز نام دارد. حتی انسان هم به عنوان یك عنصر در این مجموعه باید بداند چگونه به درستی از این منبع استفاده كند.

با مطالعه حوزه آبخیز می‌توان تولید و اشتغال ایجاد كرده و آبادانی را رقم زد
كارشناس آبخیزداری كشورمان تصریح كرد: آب، خاك و پوشش گیاهی استعدادهای ذاتی آبخیز هستند و صنعت و بارگذاری جمعیت و فرآوری(خشك كردن و صادرات میوه) مواد استعدادهای قابل انتقال هستند.در نظام جامع مدیریت آبخیز باید به همه این موارد توجه كرد. حتی با مطالعه حوزه آبخیز می‌توان تولید و اشتغال ایجاد كرده و آبادانی را رقم بزنیم.

سالانه به طور متوسط؛ حدود 15 تُن در هكتار هدر رفت خاك داریم
او متذكر شد: اولین وظیفه ما حفظ خاك و جلوگیری از فرسایش خاك در حوزه آبخیز است. سالانه حدود 15 تُن در هكتار هدر رفت خاك داریم. اگرچه در بعضی جاها مثل جنگلهای شمال هدرفت خاك نداریم ولی به عنوان مثال در وقوع سیل در بندر چابهار دره ای به عمق 15 متر، عرض 500 متر و به طول 2.5 كیلومتر خاك وارد دریای عمان می‌شود و این فاجعه است. خاكی كه برای تشكیل هر سانتیمتر آن نیازمند گذر هزاران سال هستیم. در جنوب كشور فرسایش خاك ، فاجعه است.

آبخیزداری برای جلوگیری از فرسایش خاك حرف اول را می‌زند
شعاعی افزود: آبخیزداری برای جلوگیری از فرسایش خاك حرف اول را می‌زند. در عملیات آبخیزداری جلوگیری از زیادشدن شیب رودخانه‌ها در اثر سیلاب و كنترل خاك و ایجاد پوشش گیاهی است.

اگر انسان روی كره خاكی نبود؛ پوشش گیاهی زمین به طور طبیعی حفظ می‌شد
او بیان كرد: حفظ و افزایش پوشش گیاهی مورد دوم در آبخیزداری است. اگر انسان روی كره خاكی نبود؛ پوشش گیاهی زمین به طور طبیعی حفظ می‌شد و فرسایش خاك نداشتیم. امروز به منابع طبیعی تجاوز می‌كنیم. مثلا برای درست كردن چای از بوته‌ها استفاده می‌كنیم. استقرار یك بوته در زمین حدود یك میلیون تومان هزینه دارد.

با آبخیزداری می‌توان بخش زیادی از هدرفت آب را به چرخه تولید برگرداند
وی با بیان اینكه سومین بحث آبخیزداری آب است گفت: باید برای تولید و فرآیندهای تولید بر اساس بارش برنامه‌ریزی كنیم.باید بپذیریم 430 میلیارد متر مكعب بارش داریم كه 290 میلیارد متر مكعب آن تبخیر است. با آبخیزداری می‌توان بخش زیادی از این تبخیر را به چرخه تولید برگرداند. با توجه به شعار سال «مهار تورم و رشد تولید» باید آبخیزداری مبنای كار باشد و با استفاده مناسب از ظرفیت آب، خاك و پوشش گیاهی افزایش نیاز غذایی حاصل از افزایش جمعیت را پاسخگو باشیم.

آبخیزها دارای سه بخش بالادست، میانبند و پایینی هستند
كارشناس آبخیزداری وزارت جهاد كشاورزی تصریح كرد: آبخیزها دارای سه بخش بالادست، میانبند و پایینی هستند. به عنوان مثال دربند تهران حوزه بالادست، مركز تهران میانبند و مناطق جنوبی و زمین‌های زراعی بخش پایینی است. برای هر بخش حوزه راهكارهایی داریم كه اجرای الگوهای حفظ آب و خاك در الگوهای بالادست از این نمونه‌ها است.این عملیات در مناطق بالادست تهران اجرا شده است.

آبخوانداری یكی از اجزاء آبخیزداری در حوزه‌های میانی است
او گفت: آبخوانداری یكی از اجزاء آبخیزداری در حوزه‌های میانی است. در این روش آبی كه در بالادست به صورت سیل بوده در میانه استحصال و به زمین تزریق می‌شود تا در آینده به منبع آب تبدیل شود. در حوزه های پایین دست با استفاده از روش‌هایی مثل افزایش مواد آلی خاك به پوشش گیاهی و شادابی حوزه آبخیزهای پایین كمك می‌كنیم. باید به این نكته توجه كنیم كه آبی كه از چاه‌های زمین های كشاورزی از آن بهره برداری می‌شود در حوزه های پایین دست قرار دارند.

در ایران به آبخیزداری بی‌توجهی می‌شود و بودجه آن در شأن كشور ما نیست
شعاعی كارشناس آبخیزداری وزارت جهاد كشاورزی در پیشنهاد به دولتمردان گفت: علیرغم اینكه، ثروت‌زا ترین كار در كشور آبخیزداری است به طوریكه از صنعت فولاد هم مهم تر است اما بسیار به آن بی توجهی می‌شود و بودجه ای كه به آن اختصاص داده می‌شود در شأن كشور ما نیست. ایران 120 میلیون هكتار حوزه آبخیز دارد كه باید به آن توجه شود. متاسفانه به آبخیزهای كشور بی‌توجهی می‌شود و ارقام سازمان بودجه هیچ تناسبی با نیازهای كشور ندارد. تقاضای من جای‌دهی آبخیزداری در رأس هرم برنامه‌های كشوری است.آبخیزداری فقط خاص جهاد كشاورزی نیست بلكه موارد متعددی هستند كه دست به دست هم می‌دهد و به اینجا رسیدیم كه حال آبخیزهای كشور ما اصلا خوب نیست.

مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
كانال رادیو تهران را در پیام رسان بله به نشانی @tehran360 جستجو كنید.
علاقه‌مندان می توانند برنامه های رادیو تهران را از اپلیكیشن ایران صدا دریافت كنند.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است.